GENEL DEĞERLENDİRME
2017 dış ticaret rakamları açıklandı. Hani bir söz vardır. “Size bir iyi, bir de kötü haberim var. Önce hangisini duymak istersiniz?” diye.
Ben size önce iyi haberi vereyim. Son 5 yılın (2013-2017) 3 yılında gerileyen ihracatımız bu yıl artmış ve hatta 2011 yılından bu yana ilk kez bu artış çift haneli (% 10.2) olmuştur. Ancak ne yazık ki halen olduğumuz yerde sayıyoruz. 2014 yılının 157.6 milyar dolarlık büyüklüğüne 5 yıldır bir kez daha ulaşmayı başaramadık.
Gelelim kötü habere: 2013 den sonra sürekli gerileyen ithalatımız 2017 yılında yeniden bir artış yakaladı. Bu artışın % 17.7 gibi ciddi bir düzeyde olması ise düşündürücüdür.
Bu yıl ihracat artışıyla 14.5 milyar dolarlık bir ek gelir sağlarken, ithalat artışıyla 35.2 milyar dolarlık bir ek gider yaratmış olduk. Sonuçta dış ticaret açığımız 35.2 – 14.5 = 20.7 milyar$ daha artmış oldu. Dolayısıyla ihracat artışı kaynaklı sevincimiz bu gelişme ile gölgelenmiş oldu.
Gelelim rakamlara:
Son 5 yıl Dış Ticaret Değerleri (Milyon $)
| YILLAR | ||||||
| 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | DEĞ.% | |
| İHRACAT (FOB) | 151.803 | 157.610 | 143.839 | 142.530 | 157.055 | 10,2 |
| İTHALAT (CIF) | 251.661 | 242.177 | 207.234 | 198.618 | 233.792 | 17,7 |
| DIŞTİCARET HACMİ | 403.464 | 399.787 | 351.073 | 341.148 | 390.847 | 14,6 |
| DIŞTİCARET AÇIĞI | -99.859 | -84.567 | -63.395 | -56,089 | -76.736 | 36,8 |
| İHRACAT / İTHALAT (%) | 60,3 | 65,1 | 69,4 | 71,8 | 67,2 | -6,4 |
KAYNAK : TÜİK
İHRACAT
Bu rakamlar bize 2017 yılından bir önceki yıla göre dış ticaret hacmimizin % 14.6 arttığını ama aynı zamanda dış ticaret açığımızın da % 36.8 gibi yüksek oranlı bir artışla 76.7 milyar dolara yükseldiğini göstermektedir.
İhracatımızın ithalatı karşılama oranı ise % 6.4’lük gerileme ile % 67.2 olmuştur.
En çok ihracat yaptığımız ülke açık ara Almanya’dır (15.1 Milyar $). İkinci sırada 9.6 milyar dolarla İngiltere yer almaktadır.
Uluslararası standart sanayi sınıflamasına göre istatistiklerin incelenmesinde sadece tarım ve ormancılık ürünleri ihracatımızda % 2’lik bir gerilemeye mukabil, madencilik ve taş ocakçılığı sektöründe % 31.1, ihracatımızın esas taşıyıcı kolonu olarak sayabileceğimiz imalat sanayiinde ise % 10.2’lik bir artış olduğu görülmektedir.
İhracatımızın daha ayrıntılı değerlendirilmesi amacıyla fasıllara baktığımızda mineral yağlar, yakıtlar kategorisinde (2016 3.2, 2017 de 4.3 milyar $), plastik ve mamulleri (2016 5.0, 2017 5.6 milyar $), kazanlar, makinalar (2016 12.3, 2017 13.8 milyar $), motorlu kara taşıtları (2016 19.8, 2017 23.9), hava taşıtları (2016 0,7 , 2017 1.3 milyar $) lık artışlar toplam ihracat artışımızın dayanaklarıdır.
Görüleceği üzere, 2017 ihracat artışının ağırlığını imalat sanayi çekmektedir. İmalat sanayiinin hammadde ve yarı mamul açısından büyük ölçüde ithalata bağımlı olması, diğer bir ifade ile katma değerinin fazla yüksek olmaması itibariyle, bu ihracat artışının bize maliyeti yüksektir. İthalat rakamlarını incelerken bu gerçeği zaten göreceğiz.
İTHALAT
İthalatımızın ayrıntılı incelemesi ise bize şu sonuçları veriyor. Yatırım malları ithalatımız % 7.8 gerilemiş görünüyor. Bu iyi bir gösterge değil.
Buna mukabil ara malları ithalatı genel olarak % 27.6 artmış bulunuyor. Alt başlıklardaki sanayi için işlem görmemiş hammaddelerdeki %44’lük, sanayi için işlem görmüş hammaddelerdeki % 28.6’lık ve taşımacılık aksam ve parçaları ithalatındaki % 16.2’lik artışlar, ihracattaki imalat sanayi artışlarımızın izahı ve maliyetinin de göstergesidir.
Tüketim malları ithalatımız, neyse ki genel artış oranının gerisinde kalmış (% 1,9). Ancak tüketim malları ithalatımızın toplam ithalatımız içinde % 12.2’lik bir paya sahip olması ve bu kalemde 30 milyar dolara yakın bir para harcamamız da düşündürücüdür.
İthalatımızda birinciliği ihracatımızda önemli bir yeri olmayan (2.9 milyar $) Çin hiçbir ülkeye kaptırmamaktadır. (23.4 milyar dolar). İkinci sırada ise dengeli bir dış ticaret ilişkisinin iyi sayılabilecek bir örneği olarak ihracatımızın bir numarası Almanya yer almaktadır (21.3 milyar $).
GENEL
İhracatımız arttı, ama 5 yıldır mehter takımı gibi aynı yerde sayıyoruz. Hani cumhuriyetin yüzüncü yılında 500 milyar dolar ihracat büyüklüğüne ulaşacaktık? Nerede kaldı o iddialı hedef? Şurada 5, haydi 6 yıl kaldı. Bırakın 500 milyar $’ı, bu sevindiğimiz artış oranlarıyla gidersek benim hesaplamalarıma göre ancak 280 milyar dolara ulaşabiliriz. Tabii hiç fire vermeden 6 yıl müddetle bu oranda bir artış istikrarını yakalayabilirsek.
Buna mukabil ithalatımız aynı oranda artarsa nerede ise 620 milyar dolarlık bir büyüklüğe ulaşıyoruz. Bizimki bir varsayım. Ancak böyle bir gelişmede yıllık 340 milyar $’lık bir dış ticaret açığı ve % 45.2’lik bir ihracatın ithalatı karşılama oranı ile karşı karşıya gelmemiz işten bile değil. Ancak umut ediyorum ki sürdürülmesi mümkün olmayan bu durumun alınacak önlemlerle durdurulması, hafifletilmesi uzun vadede ise tersine çevrilmesi imkânı vardır.
Yeter ki bu durumu iyi analiz ederek, uygun çözüm metotlarını vakit geçirmeden uygulamaya sokalım.
O.Ertuğrul Önen
