Savaş yorgunu Anadolu’nun yeni devleti Türkiye Cumhuriyeti, sanayileşmeye halkın temel ihtiyaçlarına öncelik vererek başlamıştır. Amaç çok yönlüdür. Bir yandan sanayinin gelişiminin sağlanması, diğer yandan halkın temel ihtiyaçlarının karşılanması, bir o kadar da Türk çiftçisinin modern tarım yöntemleriyle tanışıp, bunları kullanır hale gelmesidir.
Yeni kurucuların, kalkınmada bireysel teşebbüsü de öne çıkaran felsefesi sayesinde ilk kez Uşaklı bir çiftçi olan Nuri Şeker’in girişimi ile birçok yöresel müteşebbisin de katılımı sonucunda 1923 Nisanı’nda henüz Cumhuriyet ilan edilmeden, 600.000 TL sermaye ile kurdukları Terakki Ziraat T.A.Ş. bu kentimizde 1928 yılının Aralık ayında Türkiye’nin ilk şeker fabrikasını işletmeye açmıştır.
Yine izleyen yıllarda İstanbul’da milli bankaların ve özel şahısların iştiraki ile 500.000 TL sermayeli İstanbul ve Trakya Şeker Fabrikaları T.A.Ş. kurulmuş ve 1926 yılının Kasım ayında ilk Türk şekerini imal etmiştir.
1933 yılına gelindiğinde milli bankaların iştiraki ile kurulan iki şirketten, Anadolu Şeker Fabrikaları T.A.Ş. 1933 yılında Eskişehir Şeker Fabrikasını; Turhal Şeker Fabrikaları T.A.Ş. ise 1934 yılında Turhal Şeker Fabrikasını işletmeye açmıştır. Daha sonra bu 4 ayrı şirket, sermaye yoğun ve daha verimli bir yapıda faaliyet gösterebilmek üzere milli bankaların eşit ortaklığı ile kurulan 22 milyon TL sermayeli Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. bünyesinde toplanmıştır.
1950 yılına kadar Türkiye’nin şeker ihtiyacı bu 4 fabrika ile zaman zaman kapasite artırımına gidilerek karşılanmaya çalışılmıştır.
1951 yılında hazırlanan “Şeker Sanayiinin Tevsii Programı” ile mevcuda ek şeker fabrikalarının devreye alınması kararı üzerine, 1951-1956 arasında 11 yeni şeker fabrikası işletmeye alınmış ve böylece 1956 yılsonunda fabrika sayısı 15’e ulaşmıştır. 1962 yılında Ankara, 1963 de Kastamonu, 1977 de Afyon, 1982 de Muş, Ilgın 1983 de, Bor 1984 de Ağrı, 1985 de Elbistan, 1986 da Erciş, Ereğli, Çarşamba, 1991 de Çorum, 1993 de Kars, 1998 de Yozgat ve 2001 de Kırşehir Şeker Fabrikaları işletmeye alınmıştır.
1963 den itibaren Türkiye Şeker Fabrikalarının Makine Fabrikası ve atölyelerinde Şeker Fabrikalarının makine ve ekipmanının önemli bir bölümü imal edilmeye başlanmış ve 80’li yıllardan itibaren bu oran % 95’lere kadar çıkmıştır. Halen Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. 25 şeker, 5 makine, 1 elektro mekanik, tohum fabrikası ve 1 şeker enstitüsü ile hizmet vermektedir.
20.12.2000 tarihinde özelleştirme kapsamına, 12.08.2008 de de özelleştirme programına alınmıştır.
Halen Türkiye’de 33 şeker fabrikası vardır. Bunların 25’i Türkiye Şeker Fabrikaları’na, 8’i ise Pancar Üreticileri Kooperatif Birliğine (Pankobirlik) aittir.
Özelleştirme kapsamındaki Türkiye Şeker Fabrikaları’nın piyasada hâkimiyeti vardır. Şeker Fabrikalarının özelleştirilmesi, tarım sektöründe kamusal destekleme organı olarak görev yapan ve geçmişte özelleştirilen Et ve Balık Kurumu ile Süt Endüstrisi Kurumu gibi Türk tarımında ve şeker üreten sanayiin yapısında ağır hasarlar meydana getirecek ve belki yukarıda sözü edilen ve bugün yeniden ihya edilmek durumunda kalınan kurumlara benzer durumlar yaratabilecektir. O nedenle bu özelleştirme kararının mutlaka yeniden gözden geçirilmesi gerekmektedir.
Bu konuya devam edeceğiz.
O.Ertuğrul Önen
