O. Ertuğrul ÖNEN
Haftanın yorumunun değerli okuyucuları, bu güne kadar çeşitli ekonomik verilerimizi uluslararası karşılaştırmalı olarak ele aldık. Özellikle Vakfımızın birincil uğraş alanı olan dış ticaret verilerini, bu verilerin oluşumundaki nedenleri geçen yorumlarımızda değerlendirmelerimizle sizlere aktarmaya çalıştık.
Bu haftaki yorum konumuz cari işlemler dengesi olacak. Çünkü cari işlemler dengesi, bu güne kadar değerlendirmeye çalıştığımız tüm ekonomik faaliyetlerin, bir milli ekonomi için sonucudur.
Bir ülkenin ekonomik faaliyetlerindeki başarının veya başarısızlığın, diğer bir ifade ile ekonomik performansının en belirgin, en somut göstergesidir.
Ekonomi ile uzaktan yakından ilgilenen herkesin bildiği gibi cari işlemler bilançosunun bir yanında ihracat, turizm gelirleri, bankacılık, sigortacılık, taşımacılık v.s. gibi diğer hizmet gelirleri, yurt dışında faaliyet gösteren şirket ve vatandaşlarımızın kar, ücret, temettü v.s. gelir transferleri benzeri gelir kalemleri, diğer tarafında ise başta ithalat olmak üzere yukarıda saydığımız hususlardaki diğer gider kalemleri yer alır.
Bir ülkenin üçüncü ülkelerle olan ekonomik ilişkilerinde gelirleri giderlerinden fazla ise cari işlemler dengesi artı değerle, noksan ise eksi değerlerle kapanır.
Ülkemizin ve diğer başlıca ülkelerin cari denge rakamları 2002 ve 2012 itibariyle aşağıya çıkarılmıştır.
CARİ İŞLEMLER DENGESİ (MİLYAR ABD $)
| I. GELİŞMİŞ EKONOMİLER |
2002 |
2012 |
| 1. AB ÜLKELERİ (15 LER) |
34,10 |
180,25 |
|
ALMANYA |
40,30 |
238,49 |
|
BELÇİKA |
11,35 |
-7,75 |
|
İNGİLTERE |
-33,29 |
-93,87 |
|
FRANSA |
18,16 |
-57,14 |
|
İSPANYA |
-22,44 |
-14,82 |
|
YUNANİSTAN |
-9,64 |
-8,40 |
| 2. DİĞER GELİŞMİŞ AVRUPA EKONOMİLERİ |
|
|
|
ÇEK CUM. |
-4,26 |
-4,73 |
|
İSVİÇRE |
24,55 |
70,76 |
|
NORVEÇ |
24,09 |
70,82 |
|
SLOVAKYA |
-1,93 |
2,08 |
| 3. DİĞER GELİŞMİŞ EKONOMİLER |
|
|
|
ABD |
-457,80 |
-440,42 |
|
JAPONYA |
112,72 |
60,45 |
|
KANADA |
12,53 |
-62,27 |
| 4. YENİ SAN. ASYA ÜLKELERİ |
|
|
|
G. KORE |
7,58 |
43,14 |
|
TAYVAN |
26,36 |
49,42 |
| II. YÜKSELEN VE GELİŞ. OLAN EKO. |
|
|
| 1. AB ÜLKELERİ (7 LER) |
82,74 |
380,58 |
|
BULGARİSTAN |
-0,38 |
-0,68 |
|
MACARİSTAN |
-4,64 |
2,19 |
|
POLONYA |
-5,54 |
-17,17 |
| 2. DİĞER YÜK. GEL. OLAN EKONOMİLER |
|
|
|
ARJANTİN |
8,77 |
-0,20 |
|
BREZİLYA |
-7,64 |
-54,23 |
|
ÇİN |
35,42 |
193,14 |
|
HİNDİSTAN |
6,35 |
-88,16 |
|
MEKSİKA |
-14,13 |
-14,18 |
|
RUSYA |
29,12 |
74,80 |
|
G. AFRİKA |
,92 |
-24,07 |
| 3. TÜRKİYE |
-0,63 |
-47,75 |
NOT: Ülkeler örnek olarak seçilmiştir.
Bu tablo 11 yıl öncesini ve elimizde olan son veri yılı olan 2012 yılını göstermektedir. Buralarda yer alan veriler Almanya, Norveç, İsviçre, Tayvan, G.Kore, Rusya, Çin gibi ülkelerin sürekli cari denge fazlasına sahip ve yıllar içinde performanslarını arttıran ülkeler olduklarını göstermektedir. Japonya, cari fazla vermekle birlikte, son yıllarda performansı düşmüştür. İngiltere, İspanya, Yunanistan, ABD, Yeni AB ülkeleri, Meksika, G. Afrika ise kronik cari denge açığı veren ülkelerdir.
2006 yılına kadar Japonya cari denge fazlası olarak Dünya liderliğini elinde tutarken, bu yıldan 2010 yılına kadar geçen periyotta yerini Çin’e kaptırmıştır. 2011-2012 yıllarının lideri ise Almanya’dır.
Çin, 2008 yılında elde ettiği 420,57 milyar ABD dolarlık cari denge fazlası ile bir ülkenin elde ettiği en yüksek cari denge fazlasına ulaşırken, ABD 2006 yılında 798,48 milyar dolarla tüm zamanların cari açık rekorunu elinde bulundurmaktadır. Dolar basma tekelinin ABD elinde olması ona bu lüksü mümkün kılmaktadır.
Türkiye de, maalesef kronik açık veren ülkelerle aynı kaderi paylaşmaktadır. 2002’de 0,27 milyar dolar olan ödemeler dengesi açığımız, izleyen yıllarda sürekli artarak 2004’den itibaren çift haneli sayılara yükselmiş; 2010 da 45,45; 2011 de 75,09; 2012 de 47,75 ve 2013 de ise 65,0 milyar ABD doları olarak gerçekleşmiştir.
Dünya cari açık rekortmeni ABD’dir. Ancak, 2006’dan sonra alınan önlemlerle ABD’nin cari açığı sürekli gerileyerek 2012 yılında 440,42 milyar dolara inmiştir.
Diğer bir kronik cari açık ülkesi ise İngiltere’dir. 2012 yılındaki 93,87 milyar dolarlık büyüklükle kendi rekorunu kırmıştır. Avrupa Birliği içerisinde Fransa ve İspanya da problemli ülkelerdir.
Ne var ki, ekonomik büyüklüğümüz ve açığımızın sürekli büyüme temayülü göstermesi de dikkate alındığında, günümüzde, ülkemiz maalesef sorunlu ülkelerin başında gelmekte ve kırılgan beşli olarak nitelenen Hindistan, Endonezya, Brezilya, G. Afrika gibi ülkelerle birlikte anılan ülkemiz bu ülkelerin arasında bile en sorunlu olarak kabul görmektedir.
Bu ülkelerin cari açıklarının GSYH’na oranlarını son 5 yıl itibariyle (verileri olan 2008–2012 itibariyle) aşağıda çıkardık.
|
2008 |
2009 |
2010 |
2011 |
2012 |
5 Yıllık Ortalama |
|
|
Türkiye |
-5,54 |
-1,98 |
-6,22 |
-4,69 |
-6,06 |
-5,90 |
|
Brezilya |
-1,71 |
-1,50 |
-2,21 |
-2,12 |
-2,41 |
-1,99 |
|
Endonezya |
0,03 |
1,97 |
0,73 |
0,20 |
-2,74 |
-0,04 |
|
G. Afrika |
-7,17 |
-4,03 |
-2,82 |
-3,39 |
-6,26 |
-4,73 |
|
Hindistan |
-2,28 |
-2,80 |
-2,69 |
-4,17 |
-4,79 |
-3,35 |
Tabloda görüleceği üzere 2012’den sonra sürekli artış gösteren cari açığımızın büyüyen GSYH’ya oranı 2009’da hız kesmesine rağmen tekrar yükselmeye başlamış, 2011’de % -9,69’la kendi rekorunu kırmıştır. Alınan önlemlerle 2012’de 47,75 milyar dolara gerileyen cari açık sonucu, cari açık/GSYH oranı da % -6,06 kadar gerilemişse de, 2013 yılında cari açığımız yeniden bir sıçrama ile 65 milyar $ düzeyine ulaşmıştır.
Bu tablo ayrıca bize Endonezya’nın cari dengesinin küçük rakamlarla da olsa genelde olumlu sonuçlandığını, 2012’den itibaren sorun yaşanmaya başladığını, Brezilya ve Hindistan’ın cari açık/GSYH oranlarının bizden düşük olduğunu ve sonuçta 2008–2013 ortalama açık/GSYH oranı açısından kırılgan beşlinin arasında olumsuz anlamda başa güreştiğimizin bir gerçek olduğudur.
Gerçekler acıdır. Sonuç çıkarılabilirse derstir.
