Geçen hafta 1980 başlarından itibaren Türkiye’nin kendi kendine yetme ilkesi ile yürüttüğü ekonomi politikalarından tam rekabete dayalı, ihracatta kalkınma modeline geçtiğini ve bu amaçla dış ticaret ve kambiyo rejimlerini liberalleştiğini anlatmıştık. Seçilen bu yeni modelin dış ticaretimizin, sonuçta ekonomimizin üzerindeki etkilerini incelemek de bu yazının konusu olacaktır.
1981 yılında Türkiye’nin ihracatı 4.7, ithalatı ise 8.9 milyon dolardır. İhracatın ithalatı karşılama oranı % 52.6’dir. Yani bir birim ihracat yaparken iki birim ithalat yapar durumdayız. Gerçekten sürdürülemeyecek bir durum. İşte sürdürülemeyecek bu durumu değiştirmek üzere 1980 sonlarından itibaren uygulanan politikalar nasıl sonuçlanmış, bu süreci 10 yıllık periyodlar halinde inceleyelim.
1980-1990 Dönemi
TABLO I
|
YILLAR |
MİLYAR $ |
İHR / İTH |
|||||
|
İHRACAT |
Değ. % |
İTHALAT |
Değ. % |
DENGE |
HACİM |
% |
|
|
1981 |
4.703 |
61.6 |
8.933 |
13,0 |
-4.230 |
13.636 |
52,6 |
|
1982 |
5.746 |
22,2 |
8.843 |
-1,0 |
-3.097 |
14.589 |
65,0 |
|
1983 |
5.728 |
-0,3 |
9.235 |
4,4 |
-3.507 |
14.963 |
62,0 |
|
1984 |
7.134 |
24,5 |
10.757 |
16,5 |
-3.623 |
17.891 |
66,3 |
|
1985 |
7.985 |
11,6 |
11.343 |
5,5 |
-3.385 |
19.301 |
70,2 |
|
1986 |
7.457 |
-6,3 |
11.105 |
-2,1 |
-3.648 |
18.561 |
67,1 |
|
1987 |
10.190 |
36,7 |
14.158 |
27,5 |
-3.968 |
24.348 |
72,0 |
|
1988 |
11.662 |
14,4 |
14.335 |
1,3 |
-2,673 |
25.997 |
81,4 |
|
1989 |
11.625 |
-0,3 |
15.792 |
10,2 |
-4.167 |
27.417 |
73,6 |
|
1990 |
12.959 |
11,5 |
22.302 |
41,2 |
-9.343 |
35.261 |
58,1 |
Bu tablo bize bu 10 yıllık periyotta ihracatımızın 4.703 milyar dolardan 12.959 milyar dolara yükselerek nerede ise % 175.6 arttığını, aynı dönemde ithalatımızın 8.933 milyar dolardan 22.302 milyar dolara çıkarak % 149.7 artış kaydettiğini; dolayısıyla ihracatımızdaki artış oranın ithalatımızdan daha fazla olduğunu göstermektedir.
Bu dönem, ihracatımızın gelişmiş olmasına rağmen bu gelişmenin bir istikrar içinde seyretmediğini de göstermektedir. 1981 de % 61.6’lık artış, ancak 1987 yılında %36.7’lık bir artışla tamamen denk sayılmasa da, yüksek oranlı artışlar olarak kaydedilebilir. Ne var ki, bu dönemde 1983 yılında % 0.3, 1986 da % 6.3 ve 1989 da tekrar % 0.3’lük küçük oranlıda olsa ihracat düşüşleri de yaşanmıştır.
Bu dönemde ihracatın ithalatı karşılama oranı 1988 yılında % 81.4 ile en yüksek düzeyine çıkmış, ancak genellikle % 60-70 bandında seyretmiştir.
1987 ve 1990 yılları ithalat artışları makul düzeyde seyretmiştir. Dış ticaret açığımız 1990 hariç, 1980 yılının altında kalmıştır. Bir istikrar sağlanamamakla beraber bu 10 yıllık dönemin sonuçlarını olumlu olarak nitelemek yerinde olacaktır.
1991-2000 Dönemi
TABLO II
|
YILLAR |
MİLYAR $ |
İHR / İTH |
|||||
|
İHRACAT |
Değ. % |
İTHALAT |
Değ. % |
DENGE |
HACİM |
% |
|
|
1991 |
13.593 |
4,9 |
21.047 |
-5,6 |
-7.454 |
34.640 |
64,6 |
|
1992 |
14.715 |
8,2 |
22.871 |
8,7 |
-8.156 |
37.586 |
64,3 |
|
1993 |
15.345 |
4,3 |
29.428 |
28,7 |
-14.083 |
44.773 |
52,1 |
|
1994 |
18.106 |
18,0 |
23.270 |
-20,9 |
-5.164 |
41.376 |
77,8 |
|
1995 |
21.637 |
19,5 |
35.709 |
53,5 |
-14.072 |
57.346 |
60,6 |
|
1996 |
23.224 |
7,3 |
43.627 |
22,2 |
-20.402 |
66.851 |
53,2 |
|
1997 |
26.261 |
13,1 |
48.559 |
11,3 |
-22.298 |
74.820 |
54,1 |
|
1998 |
26.974 |
2,7 |
45.921 |
-5,4 |
-18.947 |
72.895 |
58,7 |
|
1999 |
26.587 |
-1,4 |
40.671 |
-11,4 |
-14.084 |
67.258 |
65,4 |
|
2000 |
27.775 |
4.5 |
54.503 |
34,0 |
-26.728 |
82.278 |
51,0 |
1991-2000 dönemini kapsayan ikinci dönemimiz içinde benzer bir değerlendirme yaptığımızda; 1991 yılında 13.593 milyar dolar olan ihracatımızın 2000 yılında 27.775 milyar dolara yükselerek % 104.4, aynı yıllar itibariyle ithalatımızın ise 21.047 milyar dolardan, 54.503 milyar dolara yükselerek % 159’luk bir büyüme gösterdiğini görmekteyiz.
Bu dönem ithalatımızın ihracatımızdan daha hızlı büyüdüğünü; keza dış ticaret açığımızın ise 3.6 katlık bir büyüklüğe ulaştığını söyleyebiliriz. Bu dönemde ihracatımız en fazla % 18.19 artış gösterirken, ithalatımızda % 28.7, 53.5, 34.0 gibi yüksek oranlı büyümeler gerçekleştirmiştir.
Gerek ihracat, gerekse ithalatımızda bir standart yakalanamadığı görülmektedir. Ancak, liberalleşme hareketinin başladığı ve geliştiği ilk 10 yıllık periyodun performansının bu ikinci periyoda göre çok daha başarılı olduğunu söylememiz gerekir.
İkinci 10 yıllık dönem üretim yerine ithalatla büyümenin öne çıktığı bir ekonomik rehavet dönemi olmuştur.
2001-2010 Dönemi
TABLO III
|
YILLAR |
MİLYAR $ |
İHR / İTH |
|||||
|
İHRACAT |
Değ. % |
İTHALAT |
Değ. % |
DENGE |
HACİM |
% |
|
|
2001 |
31.334 |
12,8 |
41.399 |
-24,0 |
-10.065 |
72.733 |
75,7 |
|
2002 |
36.059 |
15,1 |
51.554 |
24,5 |
-15.495 |
87.613 |
69,9 |
|
2003 |
47.253 |
31,0 |
69.340 |
34,5 |
22.087 |
116.593 |
68,1 |
|
2004 |
63.167 |
33,7 |
17.840 |
40,7 |
-34.373 |
160.707 |
64,8 |
|
2005 |
73.476 |
16,3 |
116.774 |
19,7 |
-43.298 |
190.251 |
62,9 |
|
2006 |
85.535 |
16.4 |
139.576 |
19,5 |
-54.041 |
225.111 |
61,3 |
|
2007 |
107.272 |
25,4 |
170.057 |
21,8 |
-62.791 |
277.334 |
63,1 |
|
2008 |
132.027 |
23,1 |
201.964 |
18,8 |
-69.936 |
333.991 |
65,4 |
|
2009 |
102.143 |
-22,6 |
140.928 |
-30,2 |
-38.786 |
243.071 |
72,5 |
|
2010 |
113.883 |
11,5 |
185.544 |
31,7 |
-71.661 |
299.428 |
61.4 |
Görülüyor ki, liberalleşme hareketi hızlı başlamış, ilk 10 yılda bir istikrar yakalayamamasına rağmen genelde başarılı olmuş, ihracatımız ithalatımıza göre daha hızlı bir artış göstermiştir.
Dış ticaretin ekonomimiz içerisinde payı büyümüş, ekonomimizin dış dünya ile entegrasyonunda olumlu adımlar atılmıştır. 1980 yılında dış ticaretin GSYH içindeki payı % 11.9 iken, 1990 yılında bazı yıllar % 22-23 bandına kadar gelişmiştir.
1991-2000 yılları arasındaki ikinci 10 yıllık periyotta ise ihracattan ziyade ithalat artışı ile bu oran 2000 yılında % 32 düzeyine kadar yükselmiştir. Yani Türkiye Gayrisafi Yurt İçi Hasılası’nın üçte biri dış ticaret faaliyetlerinin sonucudur. Ancak, artan dış ticaret açığı, iç üretimi tehdit eden ithalat ve yüksek oranlı ithalat büyümesi ile bu sonuçların çok sağlıklı olduğunu söyleyemeyiz.
Bu sonucun ortaya çıkmasında kurun çıpa olarak kullanılması ve yüksek faiz politikası ile TL’nin aşırı değerli hale getirilmesi etkili olmuştur. İşte bu gerçekler doğrultusunda girdiğimiz üçüncü inceleme dönemimiz olan 2001-2010 yıllarında ihracatımızın % 263.5, buna mukabil ithalatımızın % 348.2’lik bir artış büyüklüğüne ulaştığını, ihracatın ithalatı karşılama oranının % 60 lar dolaylarında seyrettiğini görmekteyiz.
Bu dönemde dış ticaretin gayrisafi yurt içi hasılası içindeki payı % 40’lı rakamlara kadar yükselmiştir. 2008 yılında % 45.8 ile bu dönemin rekor büyüklüğüne ulaşılmıştır.
2011-2016 Dönemi
TABLO IV
|
YILLAR |
MİLYAR $ |
İHR / İTH |
|||||
|
İHRACAT |
Değ. % |
İTHALAT |
Değ. % |
DENGE |
HACİM |
% |
|
|
2011 |
134.907 |
18,5 |
240.842 |
29,8 |
-105.935 |
375.749 |
56,0 |
|
2012 |
152.462 |
13,0 |
236.545 |
-1,8 |
-84.083 |
389.007 |
64,5 |
|
2013 |
151.803 |
-0,4 |
251.661 |
6,4 |
-99.859 |
403.464 |
60,3 |
|
2014 |
157.610 |
3,8 |
242.177 |
-3,8 |
-84.567 |
399.787 |
65,1 |
|
2015 |
143.839 |
-8.7 |
207.234 |
-14,4 |
-63.395 |
351.073 |
69,4 |
|
2016 |
142.530 |
-0,9 |
198.618 |
-4,2 |
-56.089 |
341.048 |
71,8 |
Ele alacağımız son dönem ise 2011-2016 yılları arasında geçen zaman aralığıdır. Bu zaman diliminde ihracatımız 2011 yılında 134.907 milyar dolardan 2016 yılında 142.530 milyar dolara ulaşarak bu altı yıllık periyotta sadece % 5.7’lik bir artış ortaya koymuştur. İstikrardan söz etmek yine mümkün değildir. Bu altı yılın üç yılı ihracat artışlarının, diğer üç yılı ise ihracat gerilemelerinin yılı olmuştur. 2014 yılında ulaşılan 154.610 milyar dolarlık büyüklüğe sanıyorum 2017 yılında da ulaşmamız mümkün olmayacaktır.
İthalatımızda da dengesiz bir seyir söz konusudur. Bu son altı yıllık dönemde iki yıl ithalat artışları, diğer iki yılda ise ithalatta gerilemeler yaşanmıştır. Son üç yılda ihracatta bir artış sağlanamamasına rağmen ithalatın düşmesi sonucu ihracatın ithalatı karşıma oranı giderek yükselerek 2016 yılında % 71.8 olarak gerçekleşmiştir.
Haftaya 36 yılın ne getirip ne götürdüğünü topluca göreceğiz.
O.Ertuğrul Önen
