O. Ertuğrul ÖNEN
Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) WEB sayfasında ihracat ve ithalatın 1997 yılı dahil ileriye doğru gerçekleşmeleri aylık olarak yer almaktadır.
Son bir yıl içinde dış ticaretimizin ihracatta olduğu kadar ithalatta da aydan aya eridiğini gözlemlediğimiz için, böylesi bir durumun daha önceki yıllarda da yaşanıp yaşanmadığını, yaşanmışsa ne boyutta yaşandığını tespit edebilmek için 1997 ve onu izleyen 18 yıllık bir dönemin aylık ve yıllık gerçekleşmelerini gözden geçirdik.
Bu yıllarda ihracat ve ithalatın azalma gösterdiği ayların sayıları ile bu azalmaların yıl sonuna ne şekilde etki yaptığını bir çizelge halinde aşağıda bilgilerinize sunuyoruz.
|
YILLAR |
İHRACATIN BİR ÖNCEKİ YILIN AYNI AYINA GÖRE AZALMA GÖSTERDİĞİ AY SAYISI |
İHRACAT YILSONU DEĞİŞİMİ/ % |
İTHALATIN BİR ÖNCEKİ YILIN AYNI AYINA GÖRE AZALMA GÖSTERDİĞİ AY SAYISI |
İTHALAT YILSONU DEĞİŞİMİ/ % |
|
1997 |
– |
13.1 |
1 |
11.3 |
|
1998 |
4 |
2.7 |
7 |
-5.4 |
|
1999 |
6 |
-1.4 |
10 |
-11.4 |
|
2000 |
2 |
4.5 |
– |
34.0 |
|
2001 |
– |
12.8 |
11 |
-24.0 |
|
2002 |
1 |
15.1 |
2 |
-24.5 |
|
2003 |
– |
31.0 |
– |
34.5 |
|
2004 |
– |
33.7 |
– |
40.7 |
|
2005 |
– |
16.3 |
– |
19.7 |
|
2006 |
– |
16.4 |
– |
19.5 |
|
2007 |
– |
25.4 |
– |
21.8 |
|
2008 |
3 |
23.1 |
3 |
18.8 |
|
2009 |
10 |
-22.6 |
10 |
-30.2 |
|
2010 |
2 |
11.5 |
– |
31.7 |
|
2011 |
– |
18.5 |
– |
29.8 |
|
2012 |
– |
13.0 |
8 |
-1.8 |
|
2013 |
5 |
-0.4 |
2 |
6.4 |
|
2014 |
1 |
3.8 |
10 |
-3.8 |
|
2015(10 ay) |
9 |
-8.9 |
10 |
-12.9 |
|
43 ay |
74 ay |
İncelediğimiz bu yaklaşık 19 yıllık periyotta toplam 226 ay içinde ihracatımız 43 ayda azalma göstermiştir. Diğer bir ifadeyle bu dönemin % 19’luk bölümünde ihracatımız gerilemiştir.
Buna mukabil ithalatımız bu dönemin 74 ayında, yani % 32.7’lik bölümünde azalma kaydetmiştir.
İhracatımız sadece 1999 yılında % 1.4, 2009 yılında % 22.6 ve 2013 yılında % 0.4 olmak üzere 3 yıl, bir önceki yılın altında kalmıştır.
2015 yılının ilk 10 aylık bölümünde de ihracatımız bir önceki yıla göre % 8.9 eksidedir. Son iki ay bunun telafi edilememesi halinde bu 19 yılın 4 yılı eksi ile kapanmış olacaktır. İthalatımızda bir önceki yıla göre azalma gösteren yıllar çok daha fazladır. 1998, 1999, 2001, 2008, 2011, 2014 ithalatımızda gerileme yıllardır muhtemelen 2015 yılı da gerileme gösteren yıllara katılacaktır.
İhracatımızın gerilediği 1999 ve 2008 yılları ile 2015 yılının ilk 10 ayında ithalat da aynı yönde gelişmiştir.
Sadece 2013 yılında ihracatımız % 0.4 küçülürken ithalatımız % 6.4 büyümüştür.
İhracatımızın en sorunlu yılları kur çıpası denilen bir nevi sabit kurla Türk Lirasının değerli hale getirildiği 1998-2001 yılları ile Amerika’daki ekonomik krizin patlak verdiği 2008, 2009 yılları ve yine Türk lirasının aşırı değerli tutulduğu yıllara tepki olarak kurların patladığı 2014-2015 yılları olmuştur.
En uzun süreli ihracat gerilemelerini bu dönemlerde yaşadık.
İhracatımızın 2013 yılı Mart ayından itibaren büyüsünün bozulduğunu görüyoruz. Marttan itibaren bu yılın 5 ayını, giderek artan oranlarda gerileyerek geçiren 2013 yılı ihracatı sonuçta % 0.4 gibi küçük oranlı da olsa yılı ekside kapatmıştır.
2014 yılı ise, durgun geçmiş, yılın son iki ayında durgunluk ve gerileme eğilimi daha bariz bir hal almış ve sonuçta 2014 yılı % 3.8 gibi küçük oranlı bir artışla sonuçlanmıştır.
2015 yılbaşından itibaren, ihracatımızın zaman zaman yüksek oranlı olmak üzere sürekli gerileme eğilimi içinde olduğunu, açıklanan TÜİK rakamlarından, sadece Ekim ayının artışla sonuçlandığını görmekteyiz. Özetle 2013-2015 yılları ihracatımızın maalesef, öngörülen gelişmeyi gösteremediği yıllar olmuştur.
Revize edilen orta vadeli programda bile yıllık % 8 gibi mütevazı bir hedef öngörülmesine rağmen, görünen, bu hedefi dahi yakalayacak performans içerisinde olmadığımızdır.
Son iki yıldır ithalatımız da daralmakta, dolayısıyla toplam dış ticaretimiz küçülmektedir. Doğal olarak dış ticaret açığımız kapanıyor diye düşünebiliriz, ama burada en büyük azalan sanayimizin kullandığı ve ithalatımızın en büyük kalemi olan “hammaddeler ve aramaları” kalemidir. Bu yönüyle sevindirici bir ithalat azalması değildir bu gerçekleşen.
98/99 Asya ekonomik krizinde ihracat sadece 1999 yılını % 1,4’lük bir azalma ile tamamlarken ithalatın 1998 yılında % 5.4, 1999 yılında ise % 11.4 gerilediğini görüyoruz. 1998’de 262.384 TL olan ortalama $ kurunun 1999’da 422.312, 2000 yılında 626.400 TL’ye, 2001 de 1.177.870 ve 2002 de 1.507.051 TL’ye yükselmesinin etkisiyle kriz yılları olan 2000, 2001 yıllarında ihracatımız artış kaydetmiş, bu artış, izleyen yıllarda da devam etmiştir.
ABD kaynaklı 2008 krizini izleyen 2009 yılında Dünya’daki ekonomik daralmaya paralel olarak ihracatımız %22.6, ithalatımız %31.7 daralmıştır. Ancak ardından ihracatın yeniden toparlandığını görüyoruz.
2013 yılından itibaren ihracatımız, hızlanan döviz kuru artışlarına rağmen olumlu tepki vermemiştir. 2015 yılında kurların 2.50’nin üzerine çıkarak Ağustos ayından itibaren 3 TL bandına gelmesine karşın etkilenmemesi ilgi çekicidir.
Dış kaynaklı krizlerde yüksek oranlı kur artışı ve koşulların yeniden sağlıklı hale gelmesi ihracatımıza olumlu yansırken, iç kaynaklı son yılların gelişmelerinde sadece kur artışı ihracat üzerinde olumlu yönde etki sağlayamamıştır.
Çok sayıda ve değişik nedene dayandığını düşündüğümüz bu tespit ayrı bir yazı konusu olmaya adaydır.
Gerçek olan bir şey var ki, Cumhuriyetimizin 100. yılını idrak edeceğimiz 2023 için konulan 500 milyar dolarlık hedef, bir diğer yazımızda ifade ettiğimiz gibi artık Kaf Dağının arkasında da değildir. Tam manasıyla ham bir hayal haline gelmiştir.
Umutlar bir başka bahara kalmıştır.
|
YILLAR |
İHRACATIN BİR ÖNCEKİ YILIN AYNI AYINA GÖRE AZALMA GÖSTERDİĞİ AY SAYISI |
İHRACAT YILSONU DEĞİŞİMİ/ % |
İTHALATIN BİR ÖNCEKİ YILIN AYNI AYINA GÖRE AZALMA GÖSTERDİĞİ AY SAYISI |
İTHALAT YILSONU DEĞİŞİMİ/ % |
|
1997 |
– |
13.1 |
1 |
11.3 |
|
1998 |
4 |
2.7 |
7 |
-5.4 |
|
1999 |
6 |
-1.4 |
10 |
-11.4 |
|
2000 |
2 |
4.5 |
– |
34.0 |
|
2001 |
– |
12.8 |
11 |
-24.0 |
|
2002 |
1 |
15.1 |
2 |
-24.5 |
|
2003 |
– |
31.0 |
– |
34.5 |
|
2004 |
– |
33.7 |
– |
40.7 |
|
2005 |
– |
16.3 |
– |
19.7 |
|
2006 |
– |
16.4 |
– |
19.5 |
|
2007 |
– |
25.4 |
– |
21.8 |
|
2008 |
3 |
23.1 |
3 |
18.8 |
|
2009 |
10 |
-22.6 |
10 |
-30.2 |
|
2010 |
2 |
11.5 |
– |
31.7 |
|
2011 |
– |
18.5 |
– |
29.8 |
|
2012 |
– |
13.0 |
8 |
-1.8 |
|
2013 |
5 |
-0.4 |
2 |
6.4 |
|
2014 |
1 |
3.8 |
10 |
-3.8 |
|
2015(10 ay) |
9 |
-8.9 |
10 |
-12.9 |
|
43 ay |
74 ay |
