ABD, 45. Başkanı Donald Trump komutasında 2018’in ilk aylarından başlayarak, Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) kurallarını da hiçe sayarak, önce ürün bazında (alüminyum ve çelik), yıl ortalarına doğru da ülke (Çin) bazında bir ticaret savaşı başlattı.
ABD komutanının 14 Haziran 2018 günü yaptığı açıklamada “Çin’in fikri mülkiyet ve teknoloji hırsızlığının yanı sıra adaletsiz ticaret uygulamaları” şeklindeki “savaş gerekçesi” bizlere ister istemez, tarihin en kanlı ticaret savaşının gerekçesini hatırlattı.
Yıl 1839. Tarihin en büyük sömürücüsü İngiltere, 1600 yılında kurduğu “İngiliz Doğu Hint Kumpanyası” (East India Company) üzerinden dolu dizgin “ticaret” yapmaktadır. Çin’in çayı İngilizler için önemlidir. Çay için İngilizler Çin’e yüklü miktarlarda para ödemektedirler. İngiltere bu açığı Çin ile serbest ticaret yaparak kapatmak istemektedir. Çinliler ise dışa kapalı bir dış ticaret rejimi uygulamayı tercih etmektedirler. Bunun bir sonucu olarak sadece Kanton (bugünkü adıyla “Guangzhou”) Limanı yabancı tüccarların yükleme-boşaltmalarına açıktır.
İşin, her ne kadar “yabancıların Çin’de yargılanması” gibi başka bir boyutu varsa da, İngiltere çayın “acısını” çıkarmaya kararlıdır. Hindistan’da üretilen afyonu gizli yollardan Çin’e sokmaya başlarlar. Çinliler afyonu kendi geleneksel tıp pratikleri için kullanırlarken, yoğun afyon arzı ülke içinde afyon bağımlılığı yaratır. Sayısı milyonlarla ifade edilen ölümler başlar. Durum, Çin açısından çok vahimdir. Çin otoriteleri afyon ticaretini yasaklar. İngiltere rahatsız olmuştur. Zira kaçak afyon ticaretinden kazandığı büyük para küçülmüştür!
İngilizler Çin’e savaş açar. İngiltere’nin gerekçesi şudur: Çin, serbest ticaret ilkesine aykırı davranmıştır! Çinlilere “dersini” vermek için savaş açmak gerekimiştir.
Savaş 1839’da başlar 1842’de biter. Büyük kan dökülür. Bu, I. Afyon Savaşı’dır. Çin savaşı kaybetmiştir. Sonunda Nanking Antlaşması imzalanır. Hong-Kong İngilizlerin olur. Yetmez, Kanton dışında dört liman daha (Şanghay, Foochow, Amoy ve Ningpo) Avrupalılara açılır. Çin bu limanlarda her türlü denetleme hakkından vazgeçer ve her türlü mala kapılarını açmak durumunda kalır.
On dört yıl sonra Çinlilerin biraz daha “terbiye edilmesi” gerekir. 1856-60 yılları arasında II. Afyon Savaşı gerçekleşir.
Bu hikâye ile ilgili olarak bir de sinema filmi yapılmıştır: 1997 Japon-Çin ortak yapımı Afyon Savaşı (The Opium War).
Şimdi de Trump komutasında Çin’e yine savaş açılıyor. Bunun net belirtileri de bir bir ortaya çıkıyor. Ancak bu defaki savaşta Çin yalnız kalmayacaktır. Zira Çin’deki yabancı sermayenin büyük bölümü Avrupa ülkeleri kaynaklıdır. ABD’nin de Çin’de hatırı sayılır yatırımı bulunmaktadır. Çin’in artık düzenli olarak 2 trilyon doları aşan yıllık ihracatının % 25’inin “yüksek teknolojili ürünler” olmasının nedeni de esasen Çin’deki Avrupa ve ABD yatırımlarıdır.
Bu tablo karşısında modern zaman sömürgecilerinden bu defa yeni bir Afyon Savaşı beklenmemelidir. Zira böyle bir savaş, daha ilk gününden itibaren kendi kendileriyle bir savaşa evrilecektir.
Bu tablo karşısında şunu söylemek çok da yanlış olmayacaktır:
“Trump acaba ABD’ye mi savaş açıyor?”.
Ömer Berki
