O. Ertuğrul ÖNEN
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) 2015 Eylül ayı rakamlarını açıkladı. Böylece 2015 yılının Temmuz-Eylül dönemini kapsayan üçüncü üç aylık ve dolayısıyla bu yılın ilk dokuz aylık dış ticaret verileri kamuoyunun bilgisine sunulmuş oldu.
Yorumlarımızı, önceki raporlarımızda olduğu gibi, tablolar eşliğinde yapmakta fayda görüyoruz.
Tablo: 1
Ocak-Eylül Dış Ticaretimiz
(Milyon ABD $)
|
|
İHRACAT |
İTHALAT |
|
||
|
AYLAR |
DEĞER |
DEĞİŞİM % |
DEĞER |
DEĞİŞİM % |
İHR/İTH % |
|
OCAK |
12.312 |
-0,7 |
16.636 |
-13,7 |
74,0 |
|
ŞUBAT |
12.246 |
-6,2 |
16.933 |
-7,2 |
72,3 |
|
MART |
12.570 |
-14,4 |
18.723 |
-6,1 |
67,1 |
|
NİSAN |
13.359 |
0,2 |
18.366 |
-11,1 |
73,0 |
|
MAYIS |
11.092 |
-18,8 |
17.867 |
-14,4 |
62,2 |
|
HAZİRAN |
11.996 |
-6,9 |
18.201 |
12,5 |
65,9 |
|
TEMMUZ |
11.140 |
-16,5 |
18.207 |
7,1 |
61,2 |
|
AĞUSTOS |
11.043 |
-3,0 |
15.950 |
-39,5 |
69,2 |
|
EYLÜL |
11.659 |
-14,2 |
15.401 |
-46,6 |
75,5 |
|
TOPLAM |
107.293 |
-9,4 |
156.315 |
-13,1 |
68,6 |
Üçüncü çeyrekte dikkati çeken en önemli gelişme Ağustos ve Eylül ithalatındaki büyük orandaki azalmadır. Bu durum ilk bakışta olumlu bir algı yaratacak ise de, ihracatını, maalesef ithalata dayalı, daha açık bir ifade ile ithal malı ham madde ve ara malına dayalı olarak yürütebilen ülkemizin ihracatı açısından sıkıntı yaratabilecek niteliktedir.
İhracatımızın azalma eğilimi, ithalattaki azalmanın bir etkisi olarak sürmektedir. “Azalma” unsurunu bir tarafa bırakacak olursak, özellikle Ağustos ve Eylül aylarındaki ithalat düşüşüne paralel olarak dokuz aylık “karşılama oranı” % 70’lere doğru yaklaşmış bulunmaktadır. Ancak, bir önceki raporumuzda da vurguladığımız üzere, gelinen noktada mesele “karşılama oranlarında iyileşme olup olmadığı” değildir Asıl mesele, ihracattaki, hızlı, hatta çok hızlı sayılması gereken düşüşe bir çare bulunması gereğidir.
2014 yılının Ekim ayında Hükümet tarafından hazırlanan “Orta Vadeli Program” kapsamında ihracat beklentisi 173 milyar dolar, ithalat beklentisi ise 258 milyar dolar olarak saptanmış ve kamuoyuna duyurulmuştur. Bu hedefin tutma olanağı daha ilk aylarda ortadan kalkmıştır. Mevcut gelişmeler karşısında 2015 yılı toplam ihracatının 140 milyar dolar, ithalatının ise 205 milyar dolar civarında gerçekleşmesi tahmininde bulunmak yanlış olmayacaktır.
Tablo: 2
Fasıllara Göre İhracatımız
İlk 10 Fasıl (2015 rakamları esas alınmıştır)
Ocak-Eylül Dönemi
(1.000 ABD $)
| FASIL BAŞLIKLARI |
2015 |
2014 |
| Motorlu Kara Taşıtları |
12 573 337 |
13 637 499 |
| Kıymetli ve Yarı Kıym. Taşlar |
9 517 956 |
6 115 348 |
| Kazanlar, Makinalar, Mekanik Cihazlar |
9 122 538 |
10 280 751 |
| Örme Giyim Eşyası |
6 565 086 |
7 655 045 |
| Elektrikli Makine ve Cihazlar |
5 983 763 |
7 133 446 |
| Demir Çelik |
5 171 176 |
7 173 931 |
| Örülmemiş Giyim Eşyası |
4 464 395 |
4 831 824 |
| Demir Çelikten Eşya |
4 116 640 |
4 775 277 |
| Plastikler ve Mamulleri |
4 003 978 |
4 654 150 |
| Mineral Yakıtlar |
3 440 066 |
4 547 302 |
| Toplam |
67 911 805 |
70 804 573 |
Geçen yıla göre “Kıymetli ve Yarı Kıymetli Taşlar” (bu, Armonize Sistem içindeki 71 numaralı fasıldır ve tam başlığı “Kıymetli veya yarı kıymetli taşlar, kıymetli metaller, inciler, taklit mücevherci eşyası, metal paralar” şeklindedir) dışında artış gösteren başka bir fasıl bulunmamaktadır.
Tablo: 3
Fasıllara Göre İthalatımız
İlk 10 Fasıl (2015 rakamları esas alınmıştır)
Ocak-Eylül Dönemi
(1.000 ABD $)
| FASIL BAŞLIKLARI |
2015 |
2014 |
| Mineral Yakıtlar |
29 387 610 |
41 743 848 |
| Kazanlar, Makinalar, Cihazlar |
18 797 857 |
20 610 169 |
| Motorlu Kara Taşıtları |
12 892 633 |
10 896 563 |
| Elektrikli Makina ve Cihazlar |
12 847 959 |
13 096 153 |
| Demir Çelik |
11 476 731 |
13 263 024 |
| Plastikler ve Mamulleri |
9 184 652 |
10 908 142 |
| Organik Kimya Ürünleri |
3 626 864 |
4 431 847 |
| Optik, Fotoğraf, Sinema |
3 397 622 |
3 521 561 |
| Kıymetli ve Yarı Kıym. Taşlar |
3 265 549 |
4 853 290 |
| Hava ve Uzay Taşıtları |
3 222 881 |
2 324 223 |
| Toplam |
108 680 358 |
125 648 820 |
İthalatta da, genel düşüş olmasına karşın ve deyim yerindeyse “her şeye rağmen” “Motorlu Kara Taşıtları” 2 milyar dolar artmıştır. Diğer bir artış da “Hava ve Uzay Taşıtları”nda görülmektedir.
İki tablo birlikte değerlendirdiğinde “Motorlu Kara Taşıtları”nın başabaş bir durumda olduğu görülmektedir. “Kıymetli Taş” başlığında ise, ithal ettiğimizin üç misli ihraç ettiğimiz anlaşılmaktadır.
Tablo: 4
Tüm Ekonomik Faaliyetlerin
Uluslararası Standart Sanayi Sınıflaması’na (ISIC) Göre İhracatımız
Ocak-Eylül Dönemi
(Milyon ABD $)
|
|
2015 | 2014 |
| Tarım-Ormancılık | 3.810 | 3.962 |
| Balıkçılık | 276 | 255 |
| Madencilik ve Taşocakçılığı | 2.149 | 2.607 |
| İmalat | 100.644 | 110.943 |
| Diğer | 414 | 614 |
| Toplam | 107.293 | 118.382 |
Tabloda, toplam ihracatta görülen azalmanın tamamen “İmalat Sanayi”inden kaynaklandığı hemen görülmektedir. İthalata dayanan bir ihracat yapımız olduğu için, bir sonraki tabloda yer alan “Hammadde ve Aramallar” ithalatındaki azalma da esasen bu durumun bir başka verisi olarak değerlendirilmelidir. Başka bir ifade ile “ne kadar ithalat o kadar ihracat” gibi tatsız bir alt yapı ile karşı karşıya olduğumuz bu tablolarda da kendini göstermektedir. Ancak hemen, dünya genelinde de bir “talep daralması” olduğu gerçeğini hatırlatarak, faturanın tamamını dış ticaretimizin, yaklaşık 20 yıldır ithalata dayanan yapısına da çıkarmamak gerekmektedir.
Tablo: 5
Geniş Ekonomik Grupların Sınıflamasına Göre İthalatımız
Ocak-Eylül Dönemi
(Milyon ABD $)
|
|
2015 |
2014 |
| Yatırım Malları | 26.002 | 26.338 |
| Hammaddeler (ve Aramallar) | 108.672 | 131.732 |
| Tüketim Malları | 21.307 | 21.400 |
| Diğer | 334 | 349 |
| Toplam | 156.315 | 179.820 |
4 ve 5 numaralı tablolar bağlamında “Teknoloji Yoğunluğuna Göre İmalat Sanayi Ürünleri Dış Ticaret verileri”nin, adına yeni nesil veriler diyebileceğimiz boyutta daha önemli veriler haline geldiğini vurgulamak gerekmektedir. Bu noktada ülkemizin “Yüksek Teknolojili Ürün İthalatçısı”, buna karşılık “Düşük Teknolojili Ürün İhracatçısı” konumunda olduğunu belirtelim. Yıl sonu değerlendirmemizden itibaren bu verilere de yer vereceğimizi burada ayrıca bilginize getirmekte de yarar görmekteyiz.Bu tablo, 4 numaralı tablonun altındaki açıklamalarımızı ithalat boyutunda genişleten bir görünümdedir. Özetle söylemek gerekirse 23 milyar dolarlık hammadde ve aramalı ithalatındaki azalma, ihracatımızdaki azalmayı da yeteri kadar izah eden bir vakıa olarak karşımızda durmaktadır.
Tablo: 6
Ülkelere Göre İhracatımız
İlk 10 Ülke (2015 rakamları esas alınmıştır)
Ocak-Eylül Dönemi
(1.000 ABD $)
| ÜLKE | 2015 | 2014 |
| Almanya | 9.776.345 | 11.455.182 |
| İngiltere | 7.961.177 | 7.447.689 |
| Irak | 6.417.159 | 7.986.761 |
| İtalya | 4.936.767 | 5.369.510 |
| İsviçre | 4.856.222 | 2.992.174 |
| ABD | 4.768.296 | 4.560.621 |
| Fransa | 4.255.882 | 4.916.699 |
| BAE | 3.848.870 | 3.536.703 |
| İspanya | 3.473.182 | 3.565.606 |
| Rusya | 2.711.522 | 4.528.493 |
| Liste Toplamı | 53.005.452 | 56.359.438 |
| Genel Toplam | 107.293.313 | 118.381.909 |
İhracat verilerimizdeki tüm olumsuzluklara rağmen, İngiltere, ABD, İsviçre ve BAE’ye yapılan ihracatın arttığı görülmektedir. Belki de, tüm göstergeler içinde tek olumlu görüntü budur.
Listedeki on ülke, 2015 yılı itibariyle toplam Türkiye ihracatının yaklaşık % 50’sini karşılamaktadır. 200 ülkelik bir portföy içindeki bu büyüklüğün, ihracatımızın ülke bazındaki kompozisyonunun sağlıklı olup olmadığı bağlamında analiz edilmesinde de mutlak surette yarar bulunmaktadır.
Tablo: 7
Fasıllara Göre İthalatımız
İlk 10 Ülke (2015 rakamları esas alınmıştır)
Ocak-Eylül Dönemi
(1.000 ABD $)
| ÜLKE | 2015 | 2014 |
| Çin | 18.434.476 | 18.492.312 |
| Rusya | 15.821.561 | 19.373.368 |
| Almanya | 15.767.450 | 16.482.530 |
| ABD | 8.632.360 | 9.705.341 |
| İtalya | 7.872.247 | 9.027.734 |
| Fransa | 5.923.684 | 6.003.151 |
| G. Kore | 5.343.046 | 5.497.735 |
| İran | 4.806.903 | 7.599.246 |
| Hindistan | 4.247.410 | 5.232.180 |
| İngiltere | 4.142.648 | 4.423.408 |
| Liste Toplamı | 90.991.785 | 101.837.005 |
| Genel Toplam | 156.314.696 | 179.819.664 |
Tabloda göze çarpan ilk husus, genel ithalatımızın % 15 civarında düşmüş olmasına rağmen Çin, G. Kore ve İngiltere’den yapılan ithalatımızın hemen hemen aynı seviyelerde gerçekleştiğidir. Başka bir dikkat çekici husus ise, listede yer alan 10 ülkeden yapılan ithalatın, 2015 yılının ilk dokuz ayında, toplam ithalatımızın % 58’ini karşılıyor olmasıdır. Bu durum, tabloda da net olarak görüleceği üzere Çin ve Rusya’dan yapılan yüksek düzeydeki ithalattır.
Ülkeler bazındaki tabloları da, diğer tablolarda olduğu gibi birbirlerinden bağımsız olarak değerlendirmek, önemli yanılgılara neden olacaktır. Bu bakımdan Çin ve Rusya ile olan dış ticaret açıklarımızın “muazzam” seviyelerde olduğunu ifade edelim. Hatta Çin’in, en çok ihracat yaptığımız ilk on ülke arasında bile olmadığını vurgulayalım. Ayrıntılı ülke analizlerimizi de 3 ay sonra yayımlayacağımız yıllık değerlendirmelerimize bırakarak, bu iki ülkenin giderek daha fazla sorun yaratacağına kısaca değinmiş olalım.
Şu şekilde özetleyebiliriz: 2015 yılı, iki kere yapılan genel seçimleri ile, TBMM’nin beş ay toplanamaması ile, bürokrasinin ilk genel seçimin yapıldığı Haziran ayı öncesinden itibaren çok uzun süreden beri düşük tempolu çalışması ile hatırlanacak olsa da; dış ticaret çevreleri 2015’i, tarihi veri düşüşleri yaşanan sıkıntılı bir yıl olarak hatırlayacaklardır. Bu durum şimdiden, maalesef netleşmiştir.
