Futbolla ilgili olanların iyi bildiği bir lâftır: “Galatasaray’a gol atmadan gerçek Fenerbahçeli olunmaz!”. Veya tam tersi: “Ancak Fenerbahçe’ye gol atınca gerçek Galatasaraylı olunur!”.
Her meslek için bu türden, “o” meslekte gelenekselleşmiş “görev eşiği” kriterleri vardır muhakkak. Doktorluk, mimarlık, itfaiyecilik, velhasıl tüm mesleklerde “oldum” veya “oldu” unvanına hak kazanılması, o kişilere ilgili mevzuatın verdiği yasal unvanlar dışında yazılı olmayan kurallar, başka bir ifadeyle, teamüller ile belirlenmektedir.
Bunlar, 1923’ten bu yana İktisat Vekâleti, Ticaret Bakanlığı, Dış Ekonomik İlişkiler Bakanlığı, Dış Ticaret Müsteşarlığı ve son olarak da Ekonomi Bakanlığı olarak çok önemli hizmetler veren kurumumuz için de geçerlidir.
Bir dizi sınavdan geçildikten sonra Ekonomi Bakanlığı’nda, “Dış Ticaret Uzman Yardımcısı” unvanıyla mesleğe ilk adım atılır. Bu unvanda üç yıl tamamlandıktan sonra bir tez verilir. Tezin kabul edilmesi halinde “Dış Ticaret Uzmanlığı” unvanına hak kazanılır.
Bu suretle “Dış Ticaret Uzmanı” unvanını alanların önünde, merkezde, yani Bakanlıkta, basamakları, Şube Müdürü, Daire Başkanı, Genel Müdür Yardımcısı, Genel Müdür, Müsteşar Yardımcısı ve Müsteşar unvanlarıyla donanmış bir merdiven beklemektedir. Meslekte yükselme sürecini teşkilat yasası (KHK) bu şekilde belirlemektedir. Doğal olarak, bu basamakların en sonuna kadar tırmananlar olduğu gibi, daha alt unvanlarda görev yapıp mesleği nihayetlendirenler de vardır. Zira, bürokraside adına “piramit” denilen hiyerarşik yapı, yukarılara doğru gittikçe daraldığından, her uzmanın basamakların en üstüne kadar tırmanabilmesine imkân vermemektedir. Bu da son derece kabul edilebilir bir durumdur. Ancak bu tırmanma sürecinde “liyâkate ne derece önem verilmektedir” konusu, sadece bir bakanlık için değil, tüm idari yapı için tartışmaya açıktır. Bu, ayrı bir yazı ve tartışma konusudur.
Ekonomi Bakanlığı’na döndüğümüzde, mesleki bağlamda çok önemli bir basamak daha vardır: Yurt dışı teşkilâtında görev yapmak. Ancak, kuruluş yasasında, uzman olmak için yurt dışında görev yapma koşulu bulunmamaktadır.
Bununla beraber, Ekonomi Bakanlığı’nda “yurt dışı görev” mesleğin, eski tabirle “mütemmim cüzü”, ayrılmaz parçasıdır. Bu teşkilattaki gelenek ve süreç bunu gerektirmektedir. Merkezde ne kadar çalışılmış olunursa olunsun, yurt dışında da görev yapıldığında gerçek anlamda “Ekonomi Bakanlığı Dış Ticaret Uzmanı” unvanının karşılığı alınmaktadır.
Zira, yurt dışındaki Ticaret Müşavirlikleri ve Ticaret Ataşeliklerinde yapılan görevler esnasındaki diğer önemli kazanımlar ve deneyimler yanında, örneğin, Hong Kong ve Singapur transit ticaret ve reeksport için; Hamburg, kuru meyveler ve tahkim için; Münih, yaş meyve ve sebze için; Şanghay dünyanın en büyük limanıyla iç içe görev yapma imkanı verdiği için; Paris, Uluslararası Ticaret Odası’nı (ICC) yakinen inceleyebilmek için; Cenevre, Dünya Ticaret Organizasyonu’unda (WTO) bizzat görev yapabilmek için; Cidde-Riyad, farklı bir coğrafyada deneyim kazanmak için; Londra, Uluslararası Sigortacılar Birliği (IUA) ile aynı kentte çalışabilme olanağı sağladığı için; çoğu merkez, farklı ürün gruplarında birçok uluslararası fuar gözlemi yapma deneyimi sunduğu için ve diğer birçok merkez birçok mesleki konuda ciddi boyutlarda dış ticaret öğretisi verdiği için, yurt dışı görev bu renkli mesleğin “ayrılmaz parçası” olmalıdırlar.
Bir Ticaret Müşaviri veya Ataşesi, örneğin, ihtilaflı bir parti için ithalatçı firmanın deposundan numune çekerek veya Ticaret Müşavirliği ofisinde bir ticari sorunu çözmek için taraflar arasında arabuluculuk yaparak veya ülkemiz ihracatının arttırılması için ihracatçı firmalarımız yanında alıcılarla yapılan müzakerelere katılarak veya alıcıların “malın imhası” girişimleri ile ilgili süreçlere müdahil olarak girerek veya ihraç ürünlerimizi taşıyan TIR’larımızın alıcı ülke sınırlarında belge noksanlığı gibi nedenlerle alıkonulması gibi durumlarda sorunu çözerek veya çözmeye gayret göstererek ve diğer birçok konuda olayın içinde aktif konumda bulunarak “uzmanlığını” zirveye taşır.
İşte bunları yapan bir uzman, kendisini Galatasaray’a gol atmış bir Fenerbahçeli (veya tam tersi) hissedebilecektir. Yani “oldum” diyebilecektir.
Bu gerçeğe karşın, Ekonomi Bakanlığı’ndaki dış tayinler, teşkilâtın tüm tarihi boyunca zaman zaman sekteye uğramıştır. Bu durum, gerçek anlamda “Ekonomi Bakanlığı Dış Ticaret Uzmanı” olma keyfiyetini, bizce örselemektedir.
Hangi ülkede olursa olsun “yurt dışı görev” son derece öğretici ve ufuk açıcıdır.
Ömer Berki
