O. Ertuğrul ÖNEN
İlki Ticaret Bakanlığı, sonrasında Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı’nda olmak üzere iki kez ülkemizin ihracat genel müdürlüğü görevinde bulundum. O günlerde her cent ihracatın bizi nasıl mutlu ettiğini, bize nasıl hayaller kurdurduğunu anlatamam.
Bir büyük coşku ve tutku ile adeta seferberlik anlayışı içerisinde ülkemizin ihracat performansını artırmak için çareler düşünür, uygular, olumlu sonuçları gelmeye başladığında da tüm yorgunluğumuz bir anda kaybolurdu.
Ancak, ihracatın esas yükü üreten kesimin sırtındadır. Öyle ya üretmezseniz neyi satacaksınız? Üretmek derken, miktar, kalite ve rekabet edebilir kalitede üretmekten söz ediyorum. Ne yazık ki uzun yılların çabalarına rağmen ülkemizin halen önemli bir ihracatçı ülke olduğunu söyleyemeyiz. Dünya ihracatında ancak %1’lik bir pay sahibiyiz. Yakın geçmişte ihracat sıralamasında bizim çok gerimizde yer alan birçok uzak doğu ülkesinin bu defa biz gerisinde kaldık.
Cumhuriyetimizin 100. Yılı için koyduğumuz 500 milyar$’lık ihracat hedefinin belki ancak yarısına ulaşabileceğiz.
Başkaları hızla yol alırken bizim böylesine geri kalmamızın sebebi de biziz. Bu yazının konusu değil ama istikrarsız siyasi ve ekonomik politikalar, yanlış tercihler, yöneticilerimizin ortaya vizyon koyamaması bizi bu yarışta maalesef geri bıraktı.
Geçen haftaki yazımda önümüzdeki haftalarda da moralinizi bozmaya devam edeceğim sözümün gereğini böylece yerine getirdikten sonra bakalım 2021 yılı gerçekleşmeleri moralimizi bir ölçüde de olsa düzeltmeye çare olacak mı?
İşte Sayılar:
SON 5 YILLIK İHRACATIMIZ
2016-2020
(milyon ABD$)
| YILLAR | DEĞER | Bir Önceki Yıla Göre Değişim (%) |
| 2017 | 164.495 | 10.2 |
| 2018 | 177.169 | 7.7 |
| 2019 | 180.833 | 2.1 |
| 2020 | 169.638 | -6.3 |
| 2021 | 225.291 | 32.8 |
İlk bakışta iyi bir sonuç diyebiliriz. Yıllık bazda %32.8 küçümsenmeyecek bir artış oranıdır. Ancak bir önceki yılın ihracatının %-6.3’lük bir gerileme ile kapanması, keza 2019 yılında ise sadece %2.1’lik bir artış sağlanabilmesi dikkate alındığında, ancak kayıp yılların ardından yüksek bir artışla bizim gerçekte istikrarlı bir şekilde ulaşacağımız ihracat düzeyine ulaşıp ulaşamadığımızı sorgulamamıza gerekmektedir. Nitekim 2017’den 2021’e ihracatımız ne kadar artmış diye baktığımızda %36.9’luk bir artış sağlamış olduğumuzu görüyoruz. Neredeyse her yıl %6, %7’lik bir artışla zaten bu düzeye gelebilirdik. Bu nedenle son 5 yılda bir ihracat başarı hikayesi yazdığımızdan söz etmek mümkün değildir diye düşünüyorum.
Türkiye İstatistik Kurumu’nun tanımlamasıyla ekonomik faaliyetlere göre ihracatımızı değerlendirerek incelememizi sürdürüyoruz.
(Milyon ABD $)
| Ekonomik Faaliyetler | 2021 | 2020 | Değişim (%) |
| Tarım, ormancılık ve balıkçılık | 7.161 | 5.958 | 20.1 |
| Madencilik ve taş ocakçılığı | 4.061 | 2.932 | 38.5 |
| İmalat | 212.880 | 159.796 | 33.2 |
| Diğer | 1.189 | 952 | 24.8 |
| Toplam | 225.291 | 169.638 | 32.8 |
İmalat sektörü ihracatımızdaki başarı genel ihracatımızı bu düzeye çıkarmıştır. İhracatımızın neredeyse %95’lik bölümünü oluşturan imalat sektörünün ihracatımızın esas belirleyicisi olduğunu bir kez daha teyit ediyoruz.
Şimdi biraz daha ayrıntıya inerek en çok ihracat yaptığımız 10 fasıldaki durumu görelim:
EN ÇOK İHRACAT YAPILAN 10 FASIL
(Milyon ABD $)
| Fasıllar | 2021 | 2020 | Değişim (%) |
| 1-Motorlu Kara Taşıtları | 25.032 | 22.079 | 13.3 |
| 2-Kazanlar, makinalar, mekanik cihazlar ve aletler | 20.780 | 16.783 | 23.8 |
| 3-Demir, çelik | 17.090 | 8.812 | 93.9 |
| 4-Elektrikli makine ve cihazla | 12.014 | 9.300 | 29.1 |
| 5-Kıymetli ve yarı kıymetli taşlar, kıymetli madenler | 10.962 | 6.693 | 63.7 |
| 6-Örme giyim eşyası ve aksesuarı | 10.785 | 8.360 | 29.0 |
| 7-Plastik ve mamuller | 10.017 | 6.962 | 43.8 |
| 8-Demir ve çelikten eşya | 8.802 | 6.357 | 38.4 |
| 9-Mineral yakıtlar, yağlar | 8.511 | 4.715 | 80.5 |
| 10-Örülmemiş giyim eşyası ve aksesuarları | 7.571 | 6.871 | 9.4 |
| Fasıllar Toplamı | 131.510 | 96.932 | 35.6 |
Bu 10 fasıl ihracatımızın %58.2’sini oluşturmaktadır. Tamamı imalat sektörü içinde yer alan bu fasılların ihracat artışının taşıyıcı kolonları olduğunu görüyoruz.
Acaba illerimizden hangileri ihracatımızda öne çıkıyorlar görelim. Listemize ilk 10 ilimizi aldık.
(Milyon ABD $)
| İller | 2021 | 2020 | 2021 İhracatındaki payı (%) |
| 1-İstanbul | 10.866 | 82.748 | 48.3 |
| 2-İzmir | 14.775 | 11.597 | 6.5 |
| 3-Kocaeli | 12.197 | 7.705 | 5.4 |
| 4-Bursa | 11.369 | 9.544 | 5.1 |
| 5-Gaziantep | 10.336 | 8.166 | 4.5 |
| 6-Ankara | 9.495 | 8.002 | 4.2 |
| 7-Sakarya | 5.332 | 4.622 | 2.3 |
| 8-Hatay | 4.439 | 2.659 | 1.9 |
| 9-Denizli | 4.221 | 2.867 | 1.8 |
| 10-Mersin | 4.206 | 3.208 | 1.8 |
| 10 İl Toplamı | 185.506 | 141.118 | 82.3 |
Çarpıcı bir sonuç, neredeyse ihracatımızın %50’sini tek başına İstanbul yapıyor. Yine bir Marmara kenti olan Kocaeli’nin geçen yılın 6.’nından önemli bir sıçrama ile 3.lüğe çıkması bu listenin ilginç sonuçlarından bir diğeri. Listede yer alan 4 Marmara Bölgesi kentinin (İstanbul, Kocaeli, Bursa, Sakarya) Türkiye ihracatının %61.1’lik bölümünü gerçekleştirebilmesi diğer bir dikkate değer durum olarak görülebilir. Bu 10 ilin ihracatı ise Türkiye ihracatının %82.3’ünü oluşturuyor.
Eski bir dış ticaretten sorumlu bakan her ile 1 milyar dolarlık ihracat hedefi koymuştu. Şimdilik 23 ilimizin bu hedefe ulaşabildiğini görüyoruz. Sayın bakanın hedefi diğer koyduğu hedefler gibi ancak %28.3 oranında gerçekleşebilmiş. Bu arada ne yazık ki henüz ihracatla tanışmamış illerimiz olduğunu da bilmeliyiz.
Maalesef yurt genelinde ihracatımızda da dengeli bir dağılımdan söz etmek mümkün değildir.
1 milyar dolarlık ihracat hedefini aşan illerimizin 5’er tanesi Akdeniz, İç Anadolu ve Marmara bölgesinde yer alırken, dördü Ege, 2’şer tanesi ise Güney Doğu ve Karadeniz Bölgelerinde bulunmaktadır. Doğu Anadolu Bölgemizden bu hedefe yaklaşabilen bir ilimiz bulunmamaktadır.
İhracatımızın ağırlığını hangi illerimizin paylaştığını gördük, şimdi ihracatımızın dünyanın hangi bölgelerine yöneldiğine ve ihracatımızda hangi pazarların öne çıktığına göz atalım:
ÜLKE GRUPLARI İTİBARİYLE İHRACATIMIZ
(Milyon ABD $)
| Ülke Grupları | 2021 | 2020 | 2020 Yılı İhracatı İçinde Değişim Payı (%) |
| Avrupa Birliği (27) | 93.083 | 69.959 | 41.3 |
| Diğer Avrupa Ülkeleri | 31.474 | 24.352 | 13.9 |
| Afrika | 21.221 | 15.244 | 9.4 |
| Kuzey Amerika | 16.410 | 11.189 | 7.2 |
| Güney Amerika | 3.595 | 1.928 | 1.5 |
| Yakın ve Ortadoğu | 38.369 | 31.307 | 17.0 |
| Diğer Asya | 17.238 | 12.763 | 7.6 |
| Diğer | 3.901 | 2.740 | 1.7 |
| Genel Toplam | 225.291 | 169.142 |
Bu çizelge bize başta geleneksel pazarlarımız olmak üzere tüm ülke gruplarına yönelik ihracatımızın 2021 yılında artış kaydettiğini gösteriyor.
Bu rakamlardan çıkardığımız diğer bir sonuç ise ihracatımızın %80’ine yakın bir bölümünün Avrupa, yakın ve Ortadoğu ile Kuzey Afrika’yı kapsayan yakın coğrafyaya gerçekleştirildiği gerçeğidir.
Geçen yılda söylediğimiz gibi henüz uzaklara yelken açabilmiş değiliz.
Şimdi sıra geldi tek tek ülkeler itibariyle ihracatımızın seyrine.
İHRACATIMIZDAKİ İLK 10 ÜLKE
(milyon ABD $)
| Ülkeler | 2021 | 2020 | 2021 İhracatımızda Payı (%) |
| Almanya | 19.321 | 15.975 | 8.5 |
| ABD | 14.722 | 10.187 | 6.5 |
| Birleşik Krallık | 13.704 | 11.237 | 6.0 |
| İtalya | 11.475 | 8.075 | 5.0 |
| Irak | 11.133 | 9.135 | 4.9 |
| İspanya | 9.627 | 6.686 | 4.2 |
| Fransa | 9.119 | 7.193 | 4.0 |
| Hollanda | 6.769 | 5.190 | 3.0 |
| İsrail | 6.358 | 4.701 | 2.8 |
| Rusya | 5.776 | 4.495 | 2.5 |
| Toplam | 108.004 | 82.874 | 47.9 |
Bu 10 ülkeye toplam ihracatımızın %47.9’unu, diğer bir ifade ile yarıya yakınını gerçekleştiriyoruz. Bu ülkelerden 5’i Avrupa Birliği üyesidir. 7’si Avrupa kıtasında yer almaktadır. Biri hariç (ABD), tamamı yakın coğrafyamızda bulunmaktadırlar.
Gelecek hafta ithalatla devam edeceğiz. Kalın sağlıcakla.
