Erich Maria Remarque’nın “Garp cephesinde Yeni bir şey yok” adlı ünlü romanından esinlenerek dış ticaret cephemizde bu yılda yeni bir şey yok diyebilirim.
İnanın her yıl aynı ifadeleri tekrarlamaktan, benzer değerlendirmeler yapmaktan bıkkınlık, bezginlik geldi.
İçimizden mutlaka yeni bir şey olmamasını, kötüye gidiş anlamında da yeni bir şey yok, dolayısıyla durum o kadar da kötü sayılmaz diye yorumlayanlarınız olabilir.
Ancak, bizim gibi kalkınmaya, orta gelir tuzağından kurtulmaya, kronik dış ticaret açığını kapatmaya mahkûm, gelişmekte olan ülkeler için bu cephede, yani dış ticaret cephesinde, yeni bir şeyler olmasına, iyi gelişmeler yaşanmasına şiddetle ve acilen ihtiyaç vardır.
Üreten, üretmeyi yüksek teknolojili ürün gamında yapan, aldığından, çok satabilen know how ve marka sahibi bir ülke olmak hedefimiz olmalıdır. Bu hedefe ulaşmış olmanın en önemli göstergelerinden biri de dış ticaret dengemizin lehimize sonuçlanmasıdır.
İşte bu söylediklerimin emarelerini göremediğim içindir ki durumumuzu” Garp cephesinde yeni bir şey yok” deyişiyle özdeşleştiriyorum.
Buyurun bakalım, öyle mi, değil mi?
- 2023 yılında ihracatımız için yerinde saymış deyimini kullanmıştım.2024 de de farklı değil. Yıllık artış hızımız%2,4 de kalmış, hızla kalkınma, zenginleşme ihtiyacı olan bir ülke için bu oran yerinde saymaktır.
- 5 yıllık toplam ihracatımız 1.166,8 milyar ABD$ dolarıdır. Yıllık ortalama 233,4 milyar dolar. Bozdur bozdur harca. Vietnam bizim iki katımız kadar, Hollanda ve G.Kore hemen hemen üç katımız kadar ihracat yapıyorken, ulaştığımız noktaya yerinde sayıyoruz yerine ne diyebiliriz.
- İhracatımızın taşıyıcı kolonu olan imalat sektörü ihracatımızın geçen yıl olduğu gibi bu yıl da yerinde saydığını, üretimde sorunlar bulunduğunu görüyoruz.
2024 yılında en çok ihracat yaptığımız 10 kalemin ithalat karşılaştırması
(MİLYON ABD$)
| Fasıllar | İhracat | İthalat | Fark | İhr./İth. (%) |
| 1-Motorlu Kara Taşıtları | 30.829 | 31.670 | -841 | %7,4 |
| 2-Kazanlar ve Makinalar | 25.556 | 39.564 | -14.008 | 64.6 |
| 3-Mineral Yakıtlar | 16.536 | 65.590 | -49.054 | 25.2 |
| 4-Elektrikli Makinalar | 16.449 | 27.222 | -10.773 | 60.4 |
| 5-Kıymetli madenler v taşlar | 13.034 | 24.873 | -11.839 | 52.4 |
| 6-Plastik ve mamulleri | 10.922 | 15.626 | -4.704 | 69.9 |
| 7-Demir çelik | 10.191 | 23.659 | -13.468 | 43.1 |
| 8-Örme giyim eşyası | 10.109 | 1.705 | 8.404 | 592.9 |
| 9-Demir çelik eşya | 9822 | 4.161 | 5.661 | 236.1 |
| 10-Örülmemiş giyim eşyası | 7386 | 1.993 | 5.393 | 370.6 |
| Toplam: | 150.834 | 236.063 | -85.229 | 63.9 |
Bizimki” dostlar alışverişte görsün “misali ihracat yaptığımız en iddialı 10 kalemin 7’sinde net ithalatçı konumundayız. Hadi mineral yakıtları bu hesaba dahil etmeyelim diyeceğim ama kalan 9 kalemde yine 36 milyar $ açık veriyoruz. İmdadımıza son yıllarda zorluklarla boğuşan tekstil sektörü yetişiyor.
Her türlü açık veriyoruz, sağdan, soldan, yukardan, aşağıdan nerden bakarsanız bakın açık açık açık. İki yakamızı bir araya getiremiyoruz.
__2024 yılında tarım orman ve balıkçılık ihracatımız 9,5 milyar $ iken ithalatımızın 11 milyar$ olmasına içerliyorum. Hani biz tarım ülkesiydik. Sanayi ürünlerinde açık verdiğimiz yetmiyor tarım ürünlerinde de açık veriyoruz.
__İhracatımızın katma değeri maalesef çok düşük. Örnek mi? İhracatımızın %57,6’sını oluşturan en çok ihracat yaptığımız 10 fasılın durumu, bu 10 fasılın ihracatı aynı fasılların ithalatının ancak %63,9’unu karşılamaktadır. En fazla ihracat yaptığımız bu 10 kalemde ithalat-ihracat farkı 85,2 milyar dolardır. Ne dersiniz bu gemi düz gider mi?
__İhracatımızın %82,8’ini 10 ilimiz yapmaktadır. Geriye kalan 71 ilimizin payı sadece %17,2’dir.Son derece dengesiz bir yapı.81 ilden 25’i 1 milyar doların üzerinde ihracat yapmaktadır. Dış ticarete yabancı çok sayıda ilimiz var.
__İhracatımızın %74’ü (AB %40,7, Diğer Avrupa %15,5’te Yakın ve Ortadoğu %17,8)yakın coğrafyamıza yapılmaktadır. Tüm dünyaya hitap eden bir dış ticaret ülkesi olmamıza daha çok mesafe olduğu görülüyor.
__İhracatımız bu 5 yıllık dönemde ithalatımızın ortalama olarak ancak %74ünü karışlayabilmektedir. Sanmayınız ki çok fazla ithalat yaptığımız için bu durumdayız. Kişi başına düşen ithalat Hollanda’da 37.095, Kore’de 12.413$ iken Türkiye’de 3045 dolar dolaylarındadır. Sonuç olarak ithalatımızın yüksek olmasından değil ihracatımızın düşük kalmasından dolayı dış ticaret açığı verdiğimizi söyleyebiliriz.
__İncelemelerimize konu olan 5 yıllık dönemde 394 milyar $ açık vermişiz. Bu açığı dış ödemeler dengemizin diğer kalemleriyle kapatamadığımız için dış borcumuz büyümeye, kronikleşmeye ve faiz yükümüz artmaya devam ediyor. Bu dengesiz yapıyı ne kadar daha sürdürülebileceğiz.
__İthalatımızın yaklaşık %85’ini yatırım malları ile hammadde ve aramalları ithalatı oluşturuyor.2024 yılında yatırım malları ithalatımız %3,85, hammadde ve ara malları ithalatımız ise 8,74 oranında gerilemiş. Cebimizden daha az para çıktı diye sevinilecek bir durum değil. Yatırıma ve sanayimizin çarklarının dönmesine, üretime ihtiyacımız var. Dolayısıyla bu iki kalem ithalatımızın gerilemesi sağlık işareti değil.
__Bir elimiz yağda, bir elimiz balda ya! Tüketim malları ithalatımız çift haneli %14,36’lık bir artış kaydetmiş. Ne diyelim tüketenlerin canı sağolsun.
__İthalatımızda ara malları içinde en önemli kalemin sanayi için işlem görmüş olanlar. (111.4 miyar$) olması sanayimizin ve ihracatımızın katma değer açısından durumunu gösteren olumsuz bir göstergedir.
__Her yıl Uzakdoğu ülkeleri ile dış ticaretimize özellikle dikkatinizi çekmeye çalışıyorum. Maalesef durum daha da ağırlaşarak aleyhimizde gelişmeye devam ediyor.
İşte tablo siz karar verin.
2024 yılında seçilmiş 10 Uzakdoğu Ülkesi ile Dış Ticaretimiz
(Milyon ABD$)
| Ülkeler | İthalatımız | İhracatımız | Fark | İhracat\İthalat (%) |
| Çin | 33.95 | – 44.930 | – 41.535 | 7.6 |
| G.Kore | 969 | – 9.246 | – 8.277 | 10.5 |
| Hindistan | 1517 | – 7021 | – 5.504 | 21.6 |
| Japonya | 718 | – 4.737 | – 4019 | 15.2 |
| Malezya | 449 | – 4669 | – 4220 | 9.7 |
| Vietnam | 419 | – 2.976 | – 2.557 | 14.1 |
| Endonezya | 386 | – 2435 | – 2.049 | 15.9 |
| Tayland | 291 | – 1679 | – 1388 | 17.4 |
| Tayvan | 160 | – 1493 | – 1333 | 10.8 |
| Bangladeş | 428 | – 876 | – 448 | 48.9 |
| 8.732 | 80.062 | – 71.330 | 10.9 |
__2023 yılında bu 10 ülkeye karşı 72.7, 2024 yılında 71,3 milyar$ açık vermişiz iki yılın toplamı 144 milyar$.
__Bu ülkelere yaptığımız ihracat bu ülkelerden yaptığımız ithalatın ancak %10,9’unu karşılayabiliyor.
__Çin ile dış ticaretimizde 2023 yılında 33.1, 2024 yılında 41,5 milyar $ olmak üzere bu iki yılın toplamında 74,6 milyar $ açık vermişiz. Son derece dengeli bir ticaretimiz var değil mi?
_2024 yılında 82.2 dış ticaret açığı verdik. Bu 10 Uzakdoğu ülkesinin toplam dış ticaret açığımızdaki payı %86,8’dir.Çin’in tek başına payı ise %50,6’dır.Ne dersiniz Uzakdoğu ülkeleriyle dış ticaretimizi dengelemeyi başarabilsek açık sorununu da çözmeye yaklaşmış olmaz mıyız?
“Az gittik uz gittik bir arpa boyu yol gittik” deyişine uygun olarak hep yerimizde sayar gibiyiz. Bir zamanlar az biraz gayret edersek İtalya’yı, İspanya’yı yakalarız derken, Güney Kore’ler, Malezya’lar, Tayland’lar ve son olarak Vietnam bizi sollayıp gözden kayboldu.
Bir üretim ülkesi olmaktan hızla uzaklaşıyoruz. Ar-GE çalışmalarına kaynak ayırmıyoruz. Dolayısıyla yüksek teknolojili ürün payımızı artıramıyoruz. Marka yaratamıyoruz. Fasonculuk kolaycılığından kurtulamıyoruz.
Nihayet en önemlisi eğitim kalitemiz sürekli geriliyor. Eğitimli insan kalitemiz seviye kaybediyor. Sonucunda olumlu yorum yapmaya imkân kalmıyor.
Kusura bakmayın, ben de gördüğümü değerlendiriyorum.
