Ömer BERKİ
Dünya Ticaret Örgütü 2019 dış ticaret verilerini geçenlerde açıkladı. Buna göre geçen yıl dünya ticareti 19,5 trilyon ABD Doları oldu. Bu rakamın % 80’lik bölümü, başka bir ifade ile yaklaşık 15,5 trilyon dolarlık bölümü deniz yoluyla taşınan eşyaya ait. Bu muazzam bir oran ve büyüklük. Ülkemiz dış ticaretinde ise, deniz nakliyatının payı % 60. Bu da son derece yüksek bir değer. Gelelim Türk Ticaret Kanunu’na (TTK). Tamamı 1535 maddeden oluşan TTK’nın 471 maddesi (% 31) “Deniz Ticareti” başlıklı.
Bu rakamları, bundan sonra anlatacaklarımızın analizinde kullanmak için veriyoruz.
Gelelim asıl hikâyeye. Satırbaşlarıyla şöyle:
– 5 Aralık 1984 tarihinde Heybeliada’daki Deniz Harp Okulu’nun özel bir bölümü olarak ilk ticari denizcilik okulu “Leyli Tüccar Kaptan Mektebi” adıyla açılır. 1908’de kapatılır.
– 1909’da bu okul “Milli ve Hususi Ticaret-i Bahriye Kaptan ve Çarkçı Mektebi” adıyla, daha geniş bir eğitim vermeye başlar.
– Bu okul 16 Ağustos 1928 tarih ve 7059 sayılı Kararname ile İktisat Vekâleti’ne bağlı “Ticaret-i Bahriye Mekteb-i Alisi” olarak eğitime devam eder.
– 29 Mayıs 1934 tarih ve 2450 sayılı “İktisat Vekâleti Teşkilat ve Vazifeleri Hakkında Kanun” Yüksek Deniz Ticareti Mektebi’nin kadroları yeniden belirlenir. 23 adet “muallim” kadrosu ayrılır.
– 27 Haziran 1934 tarih ve 2737 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 2/863 sayılı Kararname ile okulun adı, 2450 sayılı Kanun’daki düzenlemeye paralel olarak “Yüksek Deniz Ticaret Mektebi” olarak değiştirilir.
– “Mektep”, 1939 yılında Münakalat Vekâletine bağlanır.
– Münakalat Vekâleti, 1945 yılında Ulaştırma Bakanlığı olarak yeniden yapılandırıldığında okul, bu yeni Bakanlığın bünyesinde bırakılır.
– 3 Haziran 1946 tarih ve 4915 sayılı Kanun ile, bu defa okulun adı “Yüksek Denizcilik Okulu” olarak değiştirilir.
– Son olarak 3 Temmuz 1992 gün ve 2809 sayılı Kanun ile İTÜ Denizcilik Fakültesi kurulur.
Esas olarak ticaret gemilerine kaptan yetiştirmek amacıyla kurulmuş olan bu eğitim sisteminde, başlangıçtan bugüne kadar ciddi mühendislik bilgileri yanında, önemli bir “genel hukuk” ve “deniz ticareti hukuku” öğretisi de verilmektedir. Deniz ticareti konusundaki ister sözlük, ister öğreti kitabı formatında olsun, uygulama bağlamındaki en değerli kaynakların başında aktif veya emekli kaptanların yazdıkları eserler olduğu da bu açıdan dikkate değerdir.
Bu bilgileri paylaştıktan sonra, ülkemizde “Deniz Ticaret Hukuku” eğitimini vermek durumunda olan hukuk fakültelerimizden bazılarında, TTK’nın üçte birlik bir bölümünde düzenlenen bu öğreti ya seçimlik ders olarak sunulmakta, ya da müfredatta hiç yer almamaktadır. Seçimlik olarak sunulan fakülte ve yüksekokullarda da bu ders, talep olmadığı için verilememektedir.
Sayısı yüz civarında olan hukuk fakülteleri açısından durum böyle olup, sayıları
yaklaşık dört yüz (rakamla 400) olan ve “dış ticaret, uluslararası ticaret, lojistik” gibi isimler altında eğitim veren meslek yüksekokulu ve yüksekokul açısından ülkemizdeki manzara-i umumiye ise, 2019 itibariyle şöyledir: Hemen hemen tüm üniversitelerimizde, gereksin gerekmesin il merkezlerindeki ana yapılarında dört yıllık “Yüksekokul”; birçok ilçede ise, iki yıllık “Meslek Yüksekokulu” kurulmuş durumdadır. Ankara’daki Yüksekokullardan Vakfımıza yılda ortalama on kadar stajyer gelmektedir. Birçok saptamamızı bir kenara bırakıp, üçüncü sınıftan dördüncü sınıfa geçen stajyerlerimizden bazılarının, uluslararası ticaretin neredeyse anayasası olan “Teslim Şekillerini” henüz görmediklerini şaşkınlıkla öğrendiğimizi okuyucu ile paylaşmakla yetinelim. Deniz ticareti, deniz ticaret hukuku ise bu gençler için çok uzak bir kavram olduğunu da fark etmekteyiz.
Stajyerlerimizin hemen hemen hepsi ile genel bir “müfredat sohbeti” de yapılmaktadır. Yine ayrıntıya girmeden, rasyonel bir yaklaşımla ülke çapında, gerek hukuk fakültelerindeki “Ticaret Hukuku” öğretisinde, gerekse uluslararası ticaret öğretisi veren “Yüksekokul ve Meslek Yüksekokulları”nda bir müfredat uyumu ve birörnekliliği sağlamanın kaçınılmaz olduğunu bu vesileyle ilgililerin dikkatine getirmiş olalım.
Not: Yazıda yer alan kronolojik bilgiler İTÜ Denizcilik Fakültesi’nin web sitesinden ve Sayın Mutlu Karakaya’nın “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Deniz Ticaret Mekteplerinin Gelişimi (1887-1981)” başlıklı makalesinden alınmıştır.
