O. Ertuğrul ÖNEN
Her yıl olduğu gibi bu yıl da TUİK’in bir önceki yıl dış ticaret rakamlarını açıklamasının ardından bu rakamların değerlendirmesini 3-4 haftaya yayarak sizlerle paylaşmak dileğindeydim.
Nitekim 6 Şubat 2023 tarihinde 2022 yılının dış ticaret gelişmelerine bir genel bakış yazısıyla giriş yapmış ve ilerleyen haftalarda ayrıntılara girerek değerlendirmelerimi sürdüreceğimi vaad etmiştim.
Ancak bu yazının yayınladığı gün 10 ilimizi kapsayan deprem felaketinin ulusumuzu elem ve kedere boğması üzerine doğal olarak ben de ilgimi deprem konusuna yönelttim. Ülkemiz cumhuriyet tarihinin en büyük felaketine uğrayarak on binlerce canını kaybetti, tarihi kentleri yerle bir oldu, önemli bir üretim bölgesinin üretim kabiliyet ve potansiyeli zarar görüp sekteye uğradı. Kolay üstesinden gelinebilecek bir durum değil. Ancak, zorluklarla sınanmaya alışık olan milletimizin bir kez daha yaralarını sararak ayağa kalkacağına inancımız tamdır.
Hayat her şeye rağmen devam ediyor ve hayatın gerçekleriyle yüzleşmemiz de kaçınılmaz olarak gerekliliğini sürdürüyor.
Dış ticarette ülkemizin ekonomik yaşamının tam merkezinde yer alıyor ve almaya da devam edecek. Bu nedenle iki hafta ara verdiğimiz değerlendirmemizi kaldığımız yerden ve bu hafta ihracatımızdaki gelişmeleri ele alarak sürdüreceğiz.
Cumhuriyetimizin yüzüncü yılını idrak etmeye artık çok yakınız. Ekonomimizin performansının en önemli göstergelerinden biri olan ihracatta 2022 yılında nasıl sonuçlar elde etmişiz şimdi adım adım ele alalım.
Kıyaslamalı olarak son 5 yıllık ihracat gerçekleşmemize göz atmakla başlayalım.
SON 5 YILLIK İHRACATIMIZ
2018 – 2022
(Milyon ABD$)
| YILLAR | DEĞER | BİR ÖNCEKİ YILA GÖRE DEĞİŞİM (%) |
| 2018 | 177.169 | 7.7 |
| 2019 | 180.833 | 2.1 |
| 2020 | 169.638 | -6.3 |
| 2021 | 225.291 | 32.8 |
| 2022 | 254.201 | 12.9 |
Bu tablo istikrarlı bir ekonominin sonucu değildir. Sert inişler çıkışlar yaşandığını ihracatın seyrinin kararlı, istikrarlı olmadığını görüyoruz. Son 5 yılın kümülatif artışı %43.4’dür. Bizim gibi hızlı nüfus artışı yaşayan, ekonomik olarak büyüme ihtiyacı olan bir ülke için yeterli midir? Cevabını tek kelimeyle verebiliriz, değildir.
EKONOMİK FAALİYET TÜRLERİNE GÖRE İHRACAT
(Milyon ABD$)
| Ekonomik Faaliyetler | 2022 | 2021 | Değişim (%) |
| Tarım, Ormancılık ve Balıkçılık | 7.771 | 7.161 | 8.5 |
| Madencilik ve Taş ocaklığı | 4.621 | 4.061 | 13.7 |
| İmalat | 240.404 | 212.880 | 12.9 |
| Diğer | 1.405 | 1.189 | 18.1 |
| Toplam | 254.201 | 225.291 | 12.9 |
İhracatımızın yükünü imalat sektörü çekmektedir. Nitekim 2022 yılında da ihracatımızın %94.5’lik kısmını oluşturan imalat sektörü ihracatındaki %12.9’luk artış bir anlamda genel ihracat artışını aynen yansıtmaktadır. İleri teknoloji ürünlerinin oranının %4’ü bile bulmaması ise bu sektör ve Türkiye’nin genel ihracat yapısı açısından düşündürücüdür.
Konya ilimiz büyüklüğünde olan ve üzerinde 17 milyon nüfusun yaşadığı Hollanda’nın 100 milyar dolara ulaşan tarım ürünleri ihracatı karşısında 7.7 milyar dolarlık ihracatımızla övünmeye hakkımız olup olmadığını sizin takdirlerinize bırakıyorum.
Şimdi biraz daha ayrıntıya inelim bakalım nasıl bir tabloyla karşılaşacağız?
EN ÇOK İHRACAT YAPILAN 10 FASIL
(Milyon ABD$)
| Fasıllar | 2022 | 2021 | Değişim (%) |
| 1-Motorlu Kara Taşıtları | 26.801 | 25.032 | 7.0 |
| 2-Kazanlar, Makinalar | 22.673 | 20.780 | 9.1 |
| 3-Mineral yakıtlar, mineral yağlar | 16.404 | 8.511 | 92.7 |
| 4-Demir ve Çelik | 14.672 | 17.090 | -14.1 |
| 5-Elektirikli Makine ve Cihazlar | 13.705 | 12.014 | 14.0 |
| 6-Plastik ve Mamulleri | 10.572 | 10.017 | 14.9 |
| 7-Örme Giyim Eşyası | 11.007 | 10.785 | 2.0 |
| 8-Demir ve Çelikten Eşya | 10.534 | 8.802 | 19.6 |
| 9-Kıymetli ve Yarı Kıymetli Taşlar, Kıymetli Metaller | 10.206 | 10.962 | -6.8 |
| 10-Örülmemiş Giyim Eşyası | 8.463 | 7.571 | 15.7 |
| Fasıllar Toplamı | 146.037 | 131.564 | 11.0 |
En çok ihracat yaptığımız bu 10 fasıl toplam ihracatımızın %57.4’ünü oluşturmaktadır. Yani ihracatımızın esas taşıyıcı kolonlarıdır. Motorlu taşıtlar katma değeri çok yüksek olmasa da liderliğini her yıl kesintisiz sürdürmektedir. BU yıl demir çelik ihracatında ciddi bir gerileme yaşandığı görülüyor. Ağır bir deprem felaketiyle karşı karşıya kalan ülkemizde seneye demir çelik ihracatında bu rakamları görmemiz bile sürpriz olabilir. Bu fasılın parlayan yıldızı ise elden alıp ele sattığımız mineral yakıtlar ve mineral yağlar faslıdır. Katma değerimiz ne kadar acaba? Ya kıymetli taşlar ve kıymetli madenlere ne demeli? Ben bir şey söylemeyeceğim. Yorumu sizlere bırakıyorum.
Şimdi ihracatımızın yükünü taşıyan illerimizin 2022 performanslarına bir göz atalım.
İHRACATTA İLK 10 İLİMİZ
(Milyon ABD$)
| İLLER | 2022 | 2021 | DEĞİŞİM (%) |
| İstanbul | 124.655 | 108.666 | 14.7 |
| İzmir | 17.014 | 14.775 | 15.1 |
| Kocaeli | 14.457 | 12.197 | 18.5 |
| Bursa | 12.796 | 11.369 | 12.5 |
| Ankara | 12.001 | 9.495 | 26.3 |
| Gaziantep | 11.195 | 10.336 | 8.3 |
| Mersin | 6.165 | 4.206 | 46.5 |
| Sakarya | 5.273 | 5.332 | -1.1 |
| Denizli | 4.450 | 4.221 | 5.4 |
| Hatay | 4.067 | 4.439 | -8.3 |
| 10 İl Toplamı | 212.073 | 185.036 | 14.6 |
Bu 10 il ihracatımızın %83.4’ünü yapmaktadır. İstanbul tek başına %49’unu, bu listede yer alan 4 Marmara bölgesi ili (İstanbul, Kocaeli, Bursa ve Sakarya) Türkiye ihracatının %61.8’ini gerçekleştirmektedir. Tabloda yer alan iki il (Sakarya ve Hatay) ihracatta gerileme yaşarken diğer iller ihracatında artış görülmüş, özellikle Mersin, Ankara ve İstanbul’un artışları dikkat çekicidir. Depremin etkilediği 10 ilimizin ihracatımız içindeki payı %8.4’dür. 2023 yılı ihracatında bölge açısından depremin etkilerini göreceğimiz bir gerçektir.
İhracatımızda hangi illerimizin ön plana çıktığını gördük, duruma bir de pazarlarımız açısından bakarak incelememizi sürdürüyoruz.
ÜLKE GRUPLARI İTİBARİYLE İHRACATIMIZ
(Milyon ABD$)
| Ülke Grupları | 2022 | 2021 | 2022 İhracatı İçindeki Payı (%) |
| Avrupa Birliği (27) | 103.078 | 93.083 | 40.5 |
| Diğer Avrupa Ülkeleri | 36.639 | 31.474 | 14.4 |
| Afrika | 23.603 | 21.221 | 9.2 |
| Kuzey Amerika | 18.775 | 16.410 | 7.3 |
| Güney Amerika | 3.355 | 3.595 | 1.3 |
| Yakın ve Orta Doğu | 44.988 | 38.369 | 17.6 |
| Diğer Asya | 18.324 | 17.238 | 7.2 |
| Diğer | 5.439 | 3.901 | 2.1 |
| 254.201 | 225.291 |
İhracatımızın %54.9’unu Avrupa kıtasına yapıyoruz. Ağırlıklı olarak AB ülkeleri olmak üzere bizim geleneksel pazarlarımız değişmez bir şekilde Avrupa ülkeleridir. İkinci sırada ise yine her zaman olduğu gibi Yakın ve Orta Doğu ülkeleri yani bizim güney ve doğumuzda yer alan komşularımız geliyor. İhracatımızın geçen yıllarda da olduğu gibi %80’inini yakın coğrafyamıza yapıyoruz. Henüz deniz aşırı ülkelere uzanan güçlü bir dış ticaret ülkesi olamadık.
Bu tablonun ülkeler itibariyle açılımını da sizlerle paylaşarak ihracatla ilgili değerlendirmelerimizi sonlandıracağım.
İHRACATIMIZDAKİ İLK 10 ÜLKE
(Milyon ABD$)
| Ülkeler | 2022 | 2021 | 2022 İhracatımızdaki payı (%) |
| Almanya | 21.144 | 19.321 | 8.3 |
| ABD | 16.887 | 14.722 | 6.6 |
| Irak | 13.750 | 11.133 | 5.4 |
| Birleşik Krallık | 13.005 | 13.704 | 5.1 |
| İtalya | 12.398 | 11.475 | 4.8 |
| İspanya | 9.650 | 9.627 | 3.7 |
| Fransa | 9.535 | 9.119 | 3.7 |
| Rusya | 9.343 | 5.776 | 3.6 |
| Hollanda | 8.027 | 6.769 | 3.1 |
| İsrail | 7.033 | 6.358 | 2.7 |
| 10 Ülke Toplamı | 120.772 | 108.004 | 47.5 |
Geçen yılın 10 ülkesi yine ilk 10 içinde yer almaya devam ediyor. Birleşik Krallık dışında diğer 9 ülkeye ihracatımızı artırmışız. Rusya’ya ihracatımızın %61.7 gibi yüksek oranlı artışında Ukrayna savaşının ve ABD ambargosunun bir etkisi var mı dersiniz!
Bu tablonun dikkat çekici ülkesi İsrail. Ne kadar sürtüşsek de ticaretimiz hız kesmiyor.
Listedeki 10 ülkenin ihracatımızdaki payı neredeyse toplam ihracatımızın yarısına yakın (%47.5).
İhracattan bu kadar, haftaya ithalatta görüşmek üzere. Ama esas keskin değerlendirmeleri finalde yapacağız.
Hoşçakalın.
