O. Ertuğrul ÖNEN
Geçen Haftanın iyi yorumlar yapamadığım dış ticaret değerlendirmesinden sonra sıranın ayrıntılı incelemeye geleceğini ifade etmiştim.
İşte bu hafta ayrıntılı incelememize ihracatla devam ediyorum. Dış ticaretin geneli için yaptığım olumsuz yorumların temelinde ihracatın yer aldığını söylemek yanlış olmaz. Ülke olarak ihracatın performansı tüm dış ticareti hatta tüm ekonomiyi etkileyen bir faktördür. Bu nedenle hani “perşembenin gelişi çarşambadan bellidir” deyişine uygun olarak ne yazık ki ihracatımızla ilgili olarak çok olumlu şeyler söyleyemeyeceğimin ipuçlarını geçen haftadan vermiştim.
Bu genel girişten sonra birlikte rakamları konuşturmaya başlayalım.
Son 5 Yıllık İhracatımız
| Yıllar | İhracat (milyon $) | Değişim (&) |
| 2019 | 180.833 | 2.1 |
| 2020 | 169.638 | -6.3 |
| 2021 | 225.214 | 32.8 |
| 2022 | 254.170 | 12.9 |
| 2023 | 255.777 | 0.6 |
İstikrarsız, ekonomimizin genel gidişine paralel bir gelişmeyi ihracatımızda da izliyoruz. Geçen yıl ki %12.9’luk artışın ardından %0.6’lık bir yükseliş daha doğrusu yerinde sayış. Kararlı, istikrarlı bir seyir yok. Bu 5 yıllık dönemde ihracatımızın yerinde saydığı yıllarda olmuş, geriye gittiği yıllarda. 2021, 2022 yıllarındaki ard arda gelen iki yükseliş yılı bu dönemi ayakta tutabilmiş. Böylelikle son 5 yılın kümülatif artışı %44.3 olabilmiş. Yeterli mi? Değil.
Ekonomik Faaliyet Türlerine Göre İhracat
(Milyon ABD $)
| Ekonomik Faaliyetler | 2023 | 2022 | Değişim (%) |
| Tarım, Ormancılık ve Balıkçılık | 9.684 | 7.771 | 24.6 |
| Madencilik ve Taş ocakçılığı | 3.788 | 4.621 | -18.0 |
| İmalat | 241.024 | 240.404 | 0.2 |
| Diğer | 1.281 | 1.405 | -9.6 |
| Toplam | 255.777 | 254.201 | 0.6 |
İhracatımızın %80’den fazlasını imalat sektörü (2023 de %83.6) gerçekleştirmektedir. Dolayısıyla bu sektörün başarısı ihracat performansımızın belirleyicisidir. Görüleceği üzere imalat sektörü ihracatımızın hemen hemen aynı düzeyde kalması tüm ihracatın da aynı düzeyde kalmasına neden olmuştur.
Tarım ürünlerinde kaydedilen artış madencilik sektöründeki düşüşü karşılamış ve böylelikle 2023 yılı ihracatımız 2022 ile hemen hemen aynı düzeyde gerçekleşmiştir.
En Çok İhracat Yapılan 10 Fasıl
(Milyon ABD $)
| Fasıllar | 2023 | 2022 | Değişim (%) |
| 1.Motorlu Kara Taşıtları | 30.837 | 26.801 | 15.0 |
| 2.Kazanlar, makinalar | 25.227 | 22.673 | 11.2 |
| 3.Mineral Yakıtlar | 16.409 | 16.404 | 0.0 |
| 4.Elektrikli Makinalar | 15.351 | 13.705 | 12.0 |
| 5.Kıymetli ve yarı kıymetli taşlar, kıymetli metallar | 13.650 | 10.206 | 33.7 |
| 6.Plastik ve Mamulleri | 10.590 | 10.572 | 0.01 |
| 7.Örme Giyim Eşyası | 10.282 | 10.785 | -4.6 |
| 8.Demir ve Çelik Eşya | 10.061 | 10.534 | -4.4 |
| 9.Demir ve Çelik | 8.865 | 14.672 | -39.5 |
| 10.Örülmemiş Giyim Eşyası | 8.040 | 8.463 | -4.9 |
| Toplam | 149.312 | 144.815 | 3.1 |
Bu 10 fasıl toplam ihracatımızın %58.3’ünü oluşturmaktadır. Geçen yıl bu oran %57.4 idi. Bu 10 madde grubunun performansı %3.1 artışla genel ihracat performansının üzerindedir.
Yine geçen yılki ifadelerimi tekrarlatan tespitler yapacağım. Katma değeri yüksek olmasa da motorlu taşıtlar liderliğini sürdürmekte ve ihracatımızın genel seyrinden daha başarılı bir çizgi izlemektedir.
Geçen yıl %14.1 gerileyen demir çelik ihracatımızın yaşadığımız ağır deprem felaketi nedeniyle çıkabilecek iç talep nedeniyle 2023 de daha da gerileyeceğini öngörmüştüm. Nitekim %39.5’lik gerileme ile bu 10 fasıl içinde en düşük performansı gösteren fasıl demir ve çelik olmuştur.
Bu 10 fasılın yıldızı kıymetli taşlar ve kıymetli madenler olmuş. Ne diyeyim aferin bize.
Geçmiş yılların en önemli sektörü tekstil ve hazır giyim sektörünün sürekli bir kan kaybı içinde olduğunu üzülerek görüyorum. Batıdan kaptığımız piyasaları şimdi doğuya kaybediyoruz. Markalaşmaya gereğince önem vermeyerek boşa geçirdiğimiz 30-35 yıllık sürecin doğal bir sonucu olarak görüyorum bu durumu.
Sıra geldi ihracat yükümüzü taşıyan illerimizin performanslarına
İhracatta İlk 10 İlimiz
(Milyon ABD $)
| İller | 2023 | 2022 | Değişim (%) |
| İstanbul | 127.211 | 124.655 | 2.0 |
| İzmir | 17.185 | 17.064 | 0.07 |
| Kocaeli | 13.031 | 14.457 | -9.8 |
| Ankara | 12.892 | 12.001 | 7.4 |
| Bursa | 12.736 | 12.796 | -0.04 |
| Gaziantep | 10.528 | 11.195 | -5.9 |
| Mersin | 7.720 | 6.165 | 25.2 |
| Sakarya | 6.103 | 5.273 | 15.7 |
| Denizli | 4.170 | 4.450 | -6.2 |
| Kayseri | 3.625 | 3.912 | -7.3 |
| 10 İl Toplamı | 215.201 | 211.968 | 1.5 |
Listede yer alan 10 ilimiz toplam ihracatımızın %84.1’ini gerçekleştirmektedir. Geriye kalan diğer 71 ilimiz ise ihracatımızın ancak %15.9’luk bölümünü sağlamaktadır. Çok dengesiz bir yapı değil mi?
Keza listede yer alan 4 Marmara Bölgesi ilimiz (İstanbul, Kocaeli, Bursa, Sakarya) ihracatımızın %62.1’lik bölümünü karşılamaktadır. Diğer 6 bölgenin payı ise sadece %37.9’dur.
24 ilimiz 1 milyar dolardan fazla ihracat yapabilmektedir. Bir eski bakan her ilden 1 milyar dolar ihracat yapılacağını hedef olarak koymuştu. Az kalmış, 57 ili daha bu düzeye getirebilirsek hedef tamamdır. Kötü haber 22 ilimiz halen 100 milyon doların çok çok altında bir performansa sahiptir.
Bu 10 ilimizin performansı (%1.5 artış) genel performansımızın (%0.6 artış) üzerindendir.
Üreten ürettiğini ihraç edebilme başarısı gösteren illerimizden sonra sıra konuyu pazarlarımız açısından ele almaya geldi.
Ülke Grupları İtibariyle İhracatımız
(Milyon ABD $)
|
Ülke Grupları |
2023 |
2022 |
İhracat İçindeki Payı (%) | |
| 2023 | 2022 | |||
| Avrupa Birliği (27) | 104.290 | 103.078 | 40.7 | 40.5 |
| Diğer Avrupa | 39.740 | 36.639 | 15.5 | 14.4 |
| Afrika | 21.296 | 23.603 | 8.3 | 9.2 |
| Kuzey Amerika | 16.530 | 18.775 | 6.4 | 7.3 |
| Güney Amerika | 2.540 | 3.355 | 0.9 | 1.3 |
| Yakın ve Ortadoğu | 45.681 | 44.988 | 17.8 | 17.6 |
| Diğer Asya | 19.372 | 18.324 | 7.5 | 7.2 |
| Diğer | 6.328 | 5.439 | 2.4 | 2.1 |
Ne dersek diyelim, nasıl pozisyon alırsak alalım değişmeyen bir gerçek var. En önemli pazarımız Avrupa Birliği ve diğer Avrupa ülkeleri ki bunlarda birer birer bu birliğin yolundalar, tamamını birden değerlendirirsek ihracatımızın %56.2’sini bu kıtaya yaptığımızı görürüz. Ki doğal olanda budur. Hemen yanı başımızda, kolay ulaşılabilen ve alım gücü yüksek bu pazarlara sırtımızı dönmek, zaman zaman yaptığımız gibi önemini dikkate almayan yaklaşımlar sergilemek gibi bir lüksümüz olmadığı düşüncesindeyim.
Avrupa’nın yanında yakın ve Ortadoğu ülkeleri de dahil edersek ihracatımızın ¾’ünü bu yakın coğrafyamıza yaptığımızı görebiliriz. Bu bizim için önemli bir avantaj. Ama uzaklara yelken açmadan önemli bir dış ticaret ülkesi olamayız.
Sıra geldi pazarlarımıza ülkeler itibariyle göz atmaya.
İhracatımızdaki İlk 10 Ülke
(Milyon ABD $)
| Ülkeler | 2023 | 2022 | İhracatımızdaki Payı (%) | |
| 2023 | 2022 | |||
| 1.Almanya | 21.092 | 21.144 | 8.2 | 8.3 |
| 2.ABD | 14.826 | 16.887 | 5.7 | 6.6 |
| 3.Irak | 12.786 | 13.750 | 4.9 | 5.4 |
| 4.Birleşik Krallık | 12.468 | 13.005 | 4.8 | 5.1 |
| 5.İtalya | 12.381 | 12.398 | 4.8 | 4.8 |
| 6.Rusya | 10.921 | 9.743 | 4.2 | 3.6 |
| 7.Fransa | 10.288 | 9.535 | 4.0 | 3.7 |
| 8.İspanya | 9.777 | 9.650 | 3.8 | 3.7 |
| 9.B.A.E | 8.583 | 5.253 | 3.3 | 2.0 |
| 10.Hollanda | 7.873 | 8.027 | 3.0 | 3.1 |
| Toplam | 120.995 | 106.224 | 47.3 | 41.7 |
Geçen yılın ilk onundan tek değişiklik 10.sıradaki İsrail’in yerine bu defa 9.sıradan B.A.E’nin girmiş olmasıdır. İhracatımızın hemen hemen %50’ye yakın bir bölümünü bu ülkelere yapıyoruz. Bu da dar bir alana sıkıştığımızı gösteriyor.
Nüfusu İstanbul, yüz ölçümü Konya ilimiz kadar olan Hollanda bizim 3 katımız ihracat yapıyor.
Daha yapacak çok işimiz, alınacak çok yolumuz var.
Haftaya ithalat değerlendirmesinde buluşmak üzere hoşçakalın.
