O. Ertuğrul ÖNEN
4 haftadır peş peşe dış ticarette geçen yıl özelinde son 5 yıl içerisinde aldığımız sonuçları masaya yatıran yazılar yazdım.
Yazdıklarımı sizlerle paylaştım. En büyük dış gelir kaynağımız olan ihracatımızın yine en büyük dış gider kalemimiz olan ithalatımızı karşılamaya yetmediğini her yıl giderek artan bir dış ticaret açığıyla karşılaştığımızı birlikte gördük.
Diyeceksiniz ki biz de dış ticaret açığımızı diğer dış gelir kalemleriyle karşılarız. Doğru birçok ülke bir fasılda verdiği açığı bir diğer fasıldan sağladığı gelir fazlasıyla kapatabiliyor. Peki bizde durum böyle mi? Birlikte bakalım. Bizim ihracattan sonra en büyük dış gelir kalemimiz turizmdir.
Şimdi izninizle ‘’Bacasız Sanayi’’ diye de nitelenen turizmle ilgili aldığımız sonuçları irdeleyerek sorumuzun cevabını bulmaya çalışalım.
18 Nisan 2014 tarihinde de ‘’Turizm: Bacasız Sanayi’’ başlığı ile bir yazı yazarak konuyu enine boyuna incelemiştim.
Turizmi gerçek anlamda keşfetmemiz 80’li yılların ortalarına rastlar.
Özal hükümetlerinin aldığı önlemler ve uyguladığı teşvik programları ile özellikle başta Antalya olmak üzere ülkemiz turizmle tanıştı ve değerini anladı.
10 yıl önce yazdığım yazıdan da bilgiler aktararak geçen bu yaklaşık 20 yıllık dönemde turizm sektörümüzün aldığı sonuçları aşağıda sayılarla ifade etmeye çalışacağım.
| Yıllar | Yabancı Turist Sayısı (000) | Değişim (%) |
Toplam Turist Geliri (000 ABD $) |
Değişim (%) |
Ortalama Harcama (ABD $) |
| 2003 | 16.302 | – | 13.855 | – | 850 |
| 2008 | 30.980 | – | 25.415 | – | 820 |
| 2013 | 39.226 | 140.6 | 32.310 | 133.2 | 824 |
| 2019 | 45.058 | 14.1 | 38.130 | 24.8 | 751 |
| 2020 | 12.734 | -71.7 | 14.817 | -61.1 | 936 |
| 2021 | 24.712 | 94.0 | 30.174 | 103.6 | 1028 |
| 2022 | 44.554 | 80.2 | 46.478 | 54.0 | 905 |
| 2023 | 49.209 | 10.4 | 54.316 | 16.8 | 952 |
Yirmi yılda yabancı ziyaretçi sayımızı iki kat artırabilmişiz (%201.8). Buna mukabil turizm gelirlerimiz ise üç kata yakın (%292) artmış görünüyor. Son 5 yılda araya giren Covid salgını doğal olarak 2020 ve 2021 yıllarını negatif olarak etkilemiştir. Sonuçlardan net bir şekilde görebiliyoruz.
Son 5 yıllık turizm gelir ve giderlerimizin karşılaştırılmasında ise dış ticaret bilançomuzun tam tersi olumlu bir tabloyla karşılaşıyoruz.
Son 5 Yıllık (2014 – 2023) Turizm Gelir ve Giderlerimiz (Milyon ABD$)
| Yıllar | Gelir | Gider | Fark |
| 2019 | 38.130 | 4.404 | 33.726 |
| 2020 | 14.817 | 1.105 | 13.712 |
| 2021 | 30.174 | 1.852 | 28.322 |
| 2022 | 48.478 | 4.277 | 42.201 |
| 2023 | 54.316 | 7.069 | 47.247 |
| Toplam | 183.915 | 18.707 | 165.208 |
Son 5 yılda iki pandemi yılına rağmen 183.9 milyar $ turizm gelirine karşılık 18.7 milyar $’lık giderimiz olmuş, bu 5 yıllık dönemdeki net turizm gelirimiz 165.2 milyon $ olmuş yıllık ortalama 33 milyon $’lık net turizm kazancı sağlamışız.
Bu gelir üstelik katma değeri yüksek bir gelirdir.
Turizm pazarımızın alıcıları yakın coğrafyamızdır. 2023 yılında ülkemizi ziyaret eden 49.2 milyon turistin 20.1 milyonu (%40.9)’u Avrupa ülkelerinden gelirken 11.9 milyon (24.1), bağımsız ülkeler topluluğundandır.
Bu iki grubun toplamı %65 yapmaktadır.
Ülkeler İtibariyle Turist Sayımız (2022 / 23)
| Ülkeler | 2022 (000) | 2023 (000) |
| Rusya | 5233 | 6314 |
| Almanya | 5679 | 6193 |
| Birleşik Krallık | 3371 | 3800 |
| İran | 2331 | 2504 |
| Bulgaristan | 1515 | 1634 |
| Polonya | 1136 | 1539 |
| ABD | 1013 | 1334 |
| Hollanda | 1245 | 1232 |
| Irak | 1209 | 1052 |
| Fransa | 986 | 1832 |
| Toplam | 23.718 | 26.634 |
Bu 10 ülkenin ülkemize gelen turist toplam sayısı içindeki payı 2022 yılında %53.2, 2023 yılında ise %54.1 olmuştur. Bu 10 ülkenin ABD hariç dokuzu yakın coğrafyamızda yer alan ülkelerdir.
Turizm destinasyonlarımız genelde Akdeniz ve Ege sahili ile İstanbul metropolüdür. Henüz turizmimiz deniz, kum, güneşin ötesine geçememiştir. Yurdumuzun geniş coğrafyasındaki tarihi, kültürel değerlerimizi, rafting, kayak gibi sportif imkânlarımızı, gastronomik zenginliğimizi, sağlık sektörümüzün kalite olarak iyi ve batının gelişmiş ülkelerine göre çok daha ucuz olan imkanlarını gereği gibi pazarlayamıyoruz. Paket turların ve her şey dahil programların sonucunda kişi başı harcamayı bir türlü tatminkar bir düzeye çıkaramıyoruz.
Turizmde iyi bir yere geldiğimiz bir gerçek. Ancak halen yolumuz var. İtalya’nın İspanya’nın Fransa’nın, İngiltere’nin sunabilecekleri kadar hatta daha çok sunabileceğimiz değerlerimiz var. Kaldı ki bu ülkeler artık en bilinmeyen köşelerine kadar keşfedildi, kanıksandı. Artık bizim zamanımızın geldiğini düşünüyorum.
Turizm gelirlerimiz dış ödemeler dengemiz için yaşamsal önem taşımaktadır. Ne var ki halen bulunduğu düzey itibariyle dış ticaret açığımızın kara deliğini kapamaya yetmemektedir.
Son 5 yılda 1.085.8 milyar dolarlık ihracata karşın 1.426.7 milyar dolarlık ithalat yaparak toplam 340.9 milyar dolar dış ticaret açığı vermişiz, oysa bu son 5 yıllık dönemde turizm net gelirimiz 165.2 milyar dolardır. Turizm sektörümüzün sağladığı bu katkıya müteşekkiriz. Ne var ki, bu miktar düşüldüğünde arta kalan 175.7 milyar dolarlık açık diğer dış gelir kalemleriyle de kapanmadığı için yıllar itibariyle dış ödemeler açığı vermemiz ve buna bağlı olarak dış borç yükümüzün artması sarmalı maalesef büyüyerek devam ediyor.
ÇARE: Rekabet edebilir nitelik ve nicelikte ÜRETMEK, ÜRETMEK, ÜRETMEK
