O. Ertuğrul ÖNEN
Geçen hafta dış ticaretimizin genel durumuna göz atarak 2020 yılı dış ticaret değerlendirmemize başlamış ve genel durum itibariyle olumlu şeyler söyleyememiştik. Artık bölüm bölüm, biraz daha ayrıntıya girerek dış ticaretimizin içinde bulunduğu durumu değerlendirmeye devam etmek istiyoruz.
Bu hafta ihracatımızı ele alacağız. Bizim gibi gelişmekte olan ülkeler için ihracatın ne kadar büyük önem taşıdığını söylemeye gerek yoktur. Başarılı ihracatçı ülkeler halklarına refah ve dünyada saygınlık sağlayabiliyorlar. İhracatta başarıyı yakalayamamak demek düşük gelir kıskacından kurtulamamak, istihdam sorununu çözememek, dış ticaret açığı ve bunun sonucu olarak dış ödemeler açığı sarmalından çıkamamak demektir.
Günümüzde, bırakın gelişmekte olan ülkeleri, gelişmiş ülkeler de ihracat başarısı yakalayabilmek için çaba harcıyor. Olmadık yol ve yöntemlere başvuruyorlar.
Nüfusumuz hızla artıyor ve bu artan nüfus iş ve aş bekliyor. Dış borcumuz katlanarak büyüyor. Çare, ihracatta başarı. Şimdi, bakalım 2020 yılında nasıl bir performans göstermişiz. Tünelin ucunda umut ışığı görünüyor mu, yoksa umutlarımızı bir başka bahara mı ertelemeliyiz..!
Bu kadar söz yeter deyip şimdi sayılarla konuşmaya başlayalım.
İşte 2015-2020 yılları ihracat performansımız
| YILLAR | DEĞER (Milyon) ABD $ | BİR ÖNCEKİ YILA GÖRE DEĞİŞİM % |
| 2015 | 150.982 | -9.3 |
| 2016 | 149.247 | -1.1 |
| 2017 | 164.495 | 10.2 |
| 2018 | 177.169 | 7.7 |
| 2019 | 180.833 | 2.1 |
| 2020 | 169.482 | -6.3 |
Bu son 6 yılın üçünde ihracatımız gerileme kaydetmiş, üçünde artmış. 2014 yılında ihracatımızın 166.5 milyar dolarlık seviyesi dikkate alınırsa deyim yerindeyse yerimizde saymışız. 2014 den 2020’ye geçen 6 yılda ihracatımız % 1.8 artmış. Yılbaşına %1’lik bir artışı dahi başaramamışız. Bu tempoyla cumhuriyetimizin yüzüncü yıl hedefi olarak belirlenen 500 milyar dolarlık ihracat büyüklüğüne ne zaman ulaşabiliriz, şu an hayatta olan kuşaklar görebilir mi dersiniz!
Türkiye İstatistik Kurumu’nun tanımlamasıyla ekonomik faaliyetlere göre ihracatımıza bir göz atarak değerlendirmeye devam edelim.
| 2019 Değer (Milyon) ABD $ | Payı (%) | 2020 Değer (Milyon) ABD $ | Payı (%) | Değişim (%) | |
| Tarım Ormancılık ve Balıkçılık | 5.589 | 3.1 | 5.958 | 3.5 | 6.6 |
| Madencilik ve Taşocaklığı | 3.200 | 1.8 | 2.932 | 1.7 | -8.4 |
| İmalat | 171.219 | 94.7 | 159.796 | 94.3 | -6.7 |
| Diğer | 825 | 0.4 | 796 | 0.5 | -3.5 |
| Toplam | 180.833 | 100.0 | 169.482 | 100.00 | -6.3 |
Tarım, ormancılık ürünleri ihracatımızda küçük bir artış, diğer kalemlerde düşüşler görülmektedir. En önemlisi ihracatımızın %95’ini oluşturan imalat sektöründe yaşanan gerilemedir. Tüm ihracatımızı esas olarak etkileyen bu kalemdir.
İmalat sanayimizin ihracatında yüksek teknolojili ürün oranının artırılamaması da dikkat çekicidir. İmalat sanayi ihracatı içerisindeki yüksek teknolojili ürünlerin payının %3.4’de kalması, buna mukabil birçok gelişmiş ülkelerde bu oranın %30’ları aşması dikkate alınırsa ihracat değer endeksimizin neden yükselmediği de anlaşılabilir.
Adım adım ilerlemeye devam edelim ve en çok ihracat yaptığımız ilk 10 fasıla göz atarak değerlendirmemizi sürdürelim.
En çok ihracat yapılan 10 fasıl (Milyon) ABD $
| 2019 | 2020 | Değişim | |
| 1-Motorlu kara taşıtları, motorsiklet ve bisikletler | 29.901 | 22.079 | -17.9 |
| 2-Kazanlar, makinalar, mekanik cihazlar ve aletler | 17.762 | 16.783 | -5.5 |
| 3-Demir, çelik | 10.019 | 8.812 | -12.0 |
| 4-Elektrikli makine ve cihazlar | 9.748 | 9.300 | -4.6 |
| 5-Örme giyim eşyası ve aksesuarı | 9.200 | 8.360 | -9.1 |
| 6-Plastikler ve mamulleri | 6.805 | 6.962 | 2.3 |
| 7-Kıymetli ve yarı kıymetli taşlar, kıymetli madenler | 7.333 | 6.693 | -8.7 |
| 8-Demir veya çelikten eşya | 6.689 | 6.357 | -5.0 |
| 9-Örülmemiş giyim eşyası ve aksesuarı | 6.871 | 6.578 | -4.3 |
| 10-Yenilen meyveler ve sert kabuklu meyveler | 4.589 | 4.831 | 5.3 |
En başarılı olduğumuz bu 10 fasılın biri hariç, ki o da bir tarım ürünleri faslıdır, diğer dokuzunda ihracatımız gerilemiştir. Özellikle motorlu taşıtlar ve bunların aksamları ile demir çelik faslında çift haneli ciddi gerilemeler yaşanmıştır. Üstelik TL’nin konvertibl paralar karşında değer kaybederek ihracatımıza önemli bir rekabet imkanı sağladığı bir dönemde, ne dersiniz salgın mı bu gerilemenin nedeni?
Bu ihracatın gerçekleşmesinde acaba hangi illerimizin katkısı önemli olmuştur. Hatırlayacaksınız dış ticaretten sorumlu eski bir bakan “her ilimizde en az bir milyar dolarlık ihracat” hedefi koymuştu. Bu sayın bakanın talimatını, daha doğrusu hayalini kaç ilimiz gerçekleştirebilmiş bir bakalım.
İller bazında ihracat (Milyon) ABD $
| 2020 | 2019 | |
| İstanbul | 82.748 | 88.828 |
| İzmir | 11.597 | 12.169 |
| Bursa | 9.544 | 10.898 |
| Gaziantep | 8.166 | 7.812 |
| Ankara | 8.002 | 8.464 |
| Kocaeli | 7.705 | 9.917 |
| Sakarya | 4.622 | 5.351 |
| Mersin | 3.208 | 3.091 |
| Denizli | 2.867 | 2.884 |
| Hatay | 2.659 | 3.063 |
| Kayseri | 2.624 | 2.496 |
| Manisa | 2.276 | 2.438 |
| Konya | 2.164 | 1.991 |
| Antalya | 1.990 | 1.770 |
| Tekirdağ | 1.924 | 1.948 |
| Adana | 1.869 | 1.948 |
| Trabzon | 1.066 | 1.164 |
| Toplam | 155.031 | 166.232 |
Türkiye ihracatının %91-92’lik bölümünü listede yer alan 1 milyar $’ın üzerinde ihracat yapan bu 17 ilimiz gerçekleştirmektedir. İstanbul neredeyse ihracatımızın %49-50’lik bölümünü yapmaktadır.
Marmara bölgemizde yer alan 1 milyar $’ın üzerinde ihracat yapan illerimizin (İstanbul, Bursa, Kocaeli, Sakarya, Tekirdağ) genel ihracatımıza içindeki payı %63-65 arasında değişmektedir.
Ege bölgemizden 4, İç Anadolu bölgemizden 3, Karadeniz ve Güneydoğu Anadolu Bölgemizden sadece birer il bu listeye girebilmiştir. Doğu Anadolu Bölgemizden yakın bir gelecekte bu listeye girmeye aday il bulunmamaktadır.
81 ilin içerisinden 17’si bu başarıyı gösterebilmiş, başarı oranı %20.1 Bir zamanların sayın bakanının hülyasının gerçekleşmesi aynı 500 milyar dolar hedefi gibi Kaf Dağı’nın arkası kadar uzak görünüyor.
Bu tablo bize çok çarpık bir yapıyı gösteriyor. İhracatımızın, dolayısıyla ihracatı destekleyen sanayimizin Marmara Bölgesinde toplandığı, diğer bölgelerimizin performans olarak çok gerilerde kaldığıdır bahsettiğimiz bu çarpık yapı.
İhracatımızın hangi illerimizin sırtından yürüdüğünü gördük. Şimdi sırada pazarlarımız var, ihracatımız hangi ülke grupları veya ülkelere yoğunlaşıyor bir göz atalım.
Ülke Grupları İtibariyle İhracatımız (Milyon) ABD $
| 2020 | 2019 | Değişim (%) | |
| Avrupa Birliği | 69.959 | 76.726 | -8.8 |
| Diğer Avrupa Ülkeleri | 24.352 | 24.445 | -0.4 |
| Afrika | 15.244 | 16.623 | -9.1 |
| K. Amerika | 11.189 | 9.957 | 12.4 |
| G. Amerika | 1.928 | 1.833 | 5.2 |
| Yakın ve Ortadoğu | 31.307 | 35.009 | -10.6 |
| Diğer Asya | 12.763 | 13.399 | -4.8 |
| Diğer | 2.740 | 2.841 | -3.6 |
| Toplam | 169.482 | 180.833 | -6.3 |
Olumsuz koşullara rağmen Kuzey ve Güney Amerika’ya ihracatımızı artırmışız. Ancak Avrupa Birliğine ve Yakın ve Ortadoğu ülkelerine ihracatımızdaki yüksek oranlı gerilemeler ihracatımızın genel seyrini belirlemiş görünüyor.
Bu tablodan ihracatımızın %80’in üzerindeki bir bölümün yakın coğrafyamıza yapıldığını, Avrupa ülkelerine (AB ülkeleri dâhil) ihracatımızın ise %55-56 düzeylerinde olduğunu tespit ediyoruz.
Yani daha henüz uzaklara yelken açamamış durumdayız.
Ülkeler İtibariyle İhracatımız (İlk 10) (Milyon) ABD $
| Ülkeler | 2020 | 2019 | Değişim (%) |
| Almanya | 15.975 | 16.617 | -3.86 |
| Birleşik Krallık | 11.237 | 11.279 | -0.37 |
| ABD | 10.187 | 8.971 | 13.52 |
| Irak | 9.135 | 10.233 | -10.73 |
| İtalya | 8.075 | 9.753 | -17.20 |
| Fransa | 7.193 | 7.946 | -9.48 |
| İspanya | 6.686 | 8.139 | -17.85 |
| Hollanda | 5.190 | 5.762 | -9.93 |
| İsrail | 4.701 | 4.464 | 5.31 |
| Rusya | 4.495 | 4.152 | 8.26 |
| Toplam | 82.871 | 87.316 | -5.09 |
Bu 10 ülkeye ihracatımız toplam ihracatımızın hemen hemen yarısına denk düşmektedir. Bu ülkeler bizim önemli pazarlarımızdır. Bu 10 ülkeden beşi Avrupa Birliği üyesidir. Bu 10 ülkeden 7’si Avrupa ülkesi, biri hariç tamamı yakın coğrafyamızda yer almaktadır.
Bu 10 ülkeden Irak ve İspanya’ya ihracatımız en büyük gerilemeyi gösterirken ABD, Rusya ve İsrail’e ihracatımızı artırmışız. Nihayet bu 10 ülkeyle ihracatımızda kaydedilen %5.09’luk gerileme, ihracatımızın 2020 yılındaki %6.3’lük gerilemesinden daha düşük olmuştur.
Sonuçta 2020 yılı ihracat performansımızın maalesef hiçbir yönüyle başarılı sayılamayacağını ifade etmek zorundayız.
